پیش‌نویس:دوران عاشقی (فیلم)

دوران عاشقی (فیلم)؛ فیلمی در ژانر درام خانوادگی با موضوع ازدواج موقت پنهانی.

دوران عاشقی، فیلمی ایرانی در ژانر درام خانوادگی، ساختهٔ علیرضا رئیسیان در سال ۱۳۹۳ش است که به مسائلی چون تعدد زوجات، بحران عاطفی، فروپاشی کانون خانواده و پیامدهای سبک زندگی متأثر از فرهنگ غربی می‌پردازد. هستهٔ روایت این فیلم، ازدواج موقت پنهانی و تبعات عاطفی و اخلاقی ناشی از آن است. منتقدان، فیلم را از جهت تکرار مضمون خیانت، پایان‌بندی نامشخص و پرداخت کم‌عمق به مباحث دینی و اجتماعی مورد نقد قرار داده‌اند. با این حال، در لایه‌های عمیق‌تر، اثر بر ارزش‌های اخلاقی، جایگاه زن در خانواده، خطر غفلت از بنیان آن و چالش‌های گذار از سنت به مدرنیته تأکید می‌ورزد.

معرفی فیلم

«دوران عاشقی» فیلمی در ژانر درام خانوادگی به کارگردانی و تهیه‌کنندگی علیرضا رئیسیان است که در سال ۱۳۹۳ش تولید شده است. رئیسیان، که از فیلم‌سازان گزیده‌کار سینمای ایران به‌شمار می‌رود، موضوع اصلی فیلم را بحران‌های ناشی از فقدان عشق و گسست روابط در زندگی شهری عنوان کرده است.

نام‌گذاری

کارگردان فیلم «دوران عاشقی» در تیزر اثر، با استناد به بیت «دور عاشقی گذشت و نوبت ماست/ هر کسی پنج روز نوبت اوست» از حافظ، پیوند مفهومی بین این ابیات و مسئله فقدان عشق و دیگر مضامین مرتبط با محوریت عشق را تبیین می‌نماید. با این حال، به اعتقاد منتقدان، عنوان فیلم نه تنها با مضمون اصلی آن همخوانی نداشته، بلکه در تقابلی آشکار با آن قرار دارد.

کارگردان

علیرضا رئیسیان (متولد ۱۳۴۴ش در تهران)، کارگردان و تهیه‌کنندهٔ فیلم «دوران عاشقی» است. وی فعالیت حرفه‌ای خود را با کارگردانی فیلم سینمایی «ریحانه» در سال ۱۳۶۸ش آغاز کرد. از آثار برجستهٔ او، می‌توان «سفر»، «پرونده هاوانا» و «چهل سالگی» را نام برد. به گفتهٔ رئیسیان، فیلم «دوران عاشقی» کامل‌ترین اثر در کارنامهٔ هنری وی محسوب می‌شود.

نویسندگان

فیلمنامهٔ «دوران عاشقی» بر اساس طرحی از رؤیا محقق و با همکاری مهسا محب‌علی نگارش شده است. در سی‌وسومین جشنوارهٔ فیلم فجر، سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه برای رؤیا محقق به‌دست آمد. همچنین در بخش رقابتی بین‌الملل پنجمین جشنوارهٔ بین‌المللی فیلم شهر، تندیس بهترین فیلمنامه به این اثر اهدا شد.

بازیگران

در فیلم «دوران عاشقی»، لیلا حاتمی در نقش «بیتا»، وکیلی برجسته و محور اصلی داستان است. شهاب حسینی نقش «حمید»، همسر او را بر عهده دارد. فرهاد اصلانی در نقش «دایی میترا» ظاهر شده و برای این نقش تندیس ویژهٔ هیئت داوران جشنواره بین‌المللی فیلم شهر را دریافت کرده است. مینا وحید نقش «میترا»، همسر موقت حمید و پرویز پورحسینی و بیتا فرهی به‌ترتیب در نقش «پدر بیتا» و «مادر میترا» حضور دارند. دیگر بازیگران فیلم عبارت‌اند از: نسیم ادبی، سوگل قلاتیان، سعید داخ و داریوش فائزی.

داستان فیلم

«دوران عاشقی» داستان زندگی بیتا، وکیل موفق در حوزهٔ پرونده‌های طلاق را روایت می‌کند. گره اصلی فیلم زمانی شکل می‌گیرد که بیتا متوجه می‌شود که موکلش، میترا، همسر دوم شوهر او، حمید است. این رویداد، که رئیسیان آن را «خطایی آشکار» و نه خیانت می‌داند؛ زندگی آن‌ها را به مرز فروپاشی می‌کشاند و بیتا را در موقعیتی دشوار قرار می‌دهد. بارداری میترا و ادعای حمید مبنی بر نازایی پس از وازکتومی، ماجرا را پیچیده‌تر می‌کند. با ورود زندی، دایی بانفوذ میترا و رئیس حمید، که در پی تسویه‌حسابی قدیمی با بیتا است، تنش‌ها شدت می‌یابد. در نهایت، میترا با تصمیمی مستقل و به‌دور از انگیزه‌های مادی، راهی اروپا می‌شود و فیلم با پایانی باز، سرنوشت بیتا و حمید را به برداشت مخاطب واگذار می‌کند.

محور فیلم

علی‌رغم باور منتقدان مبنی بر محوریت موضوعی خیانت در «دوران عاشقی»، رئیسیان تأکید دارد که موضوع اصلی فیلم «خیانت» نیست؛ بلکه بحران و فساد اخلاقی و فساد اقتصادی در جامعه است. این در حالی‌ست که نویسنده، محور فیلم را فقدان عشق و زوال آن درون خانواده می‌داند که به‌عنوان هسته اولیه جامعه آسیب دیده و منجر به ایجاد بحران‌های متعدد می‌گردد. فیلم با تمرکز بر ازدواج موقت پنهانی حمید، مسئله «خطای آشکار در روابط» را طرح می‌کند؛ خطایی که از نظر کارگردان به‌دلیل قانونی و شرعی بودن ازدواج دوم، در زمرهٔ خیانت قرار نمی‌گیرد، اما با اخلاق و عرف اجتماعی در تضاد است. کارگردان دوران عاشقی را واجد رویکردی فمینیستی می‌داند؛ بی‌آنکه ضدیت با مردان داشته باشد.

جوایز و افتخارات فیلم

«دوران عاشقی» در سی‌وسومین جشنواره فیلم فجر در ۱۰ بخش نامزد دریافت سیمرغ بلورین بود؛ از جمله بهترین فیلم، بهترین کارگردانی، بهترین بازیگر نقش اول مرد، بهترین بازیگر نقش اول زن و بهترین بازیگر نقش مکمل مرد. در نهایت، فیلم موفق به دریافت سیمرغ بلورین بهترین فیلم‌برداری و سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه شد.

این اثر در پنجمین جشنواره بین‌المللی فیلم شهر نیز در پنج بخش نامزد شد و تندیس ویژهٔ هیئت داوران را برای بازی فرهاد اصلانی در نقش مکمل مرد، و تندیس بهترین فیلمنامه را در بخش رقابتی بین‌الملل دریافت کرد. در دیگر جوایز سینمایی، علیرضا رئیسیان تندیس حافظ بهترین کارگردانی و فرهاد اصلانی تندیس حافظ بهترین بازیگر مرد را برای این فیلم به‌دست آوردند.

در عرصه جهانی، دوران عاشقی در جشنواره‌هایی همچون مونترآل کانادا و جشنواره فیلم‌های ایرانی استرالیا به نمایش درآمد و موفق به کسب جایزه فیلم منتخب جشنواره مونترآل شد.

میزان فروش و مخاطبین

از منظر فروش، این فیلم با عبور از مرز ۲ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان، عنوان پرفروش‌ترین فیلم غیرکمدی سینمای ایران پس از انقلاب را در زمان اکران خود به‌دست‌آورد.

پیام‌های اجتماعی فیلم

بازنمایی تعدد زوجات

در «دوران عاشقی» یکی از محورهای اصلی روایت، طرح موضوع تعدد زوجات در چارچوب یک خانوادهٔ شهری است. علیرضا رئیسیان، کارگردان فیلم، اقدام شخصیت مرد در انجام ازدواج دوم (صیغه) را از نظر شرعی و قانونی مجاز می‌داند و آن را «خیانت» تعبیر نمی‌کند؛ بلکه آن را بحرانی اخلاقی و عاطفی تلقی می‌کند که ریشه در زوال عشق و ضعف ارتباطات در جامعه دارد. برخی منتقدان معتقدند نگاه علیرضا رئیسیان به موضوع عقد موقت غیرکارشناسانه است؛ چراکه در آموزه‌های اسلام، تأکید اصلی بر تشکیل خانواده، ازدواج دائم و تک‌همسری است و ازدواج موقت تنها در شرایط خاص مشروعیت دارد.

پیامد دوری از سبک زندگی اسلامی

بر پایهٔ دیدگاه برخی منتقدان، فیلم «دوران عاشقی» این پیام را القا می‌کند که دوری از سبک زندگی ایرانی اسلامی، به سستی روابط خانوادگی می‌انجامد. فیلم از طریق مقایسهٔ سبک زندگی غربگرایانهٔ خانوادهٔ اصلی داستان با الگوهای سنتیِ والدینشان، تلاش می‌کند تا جنبه‌های مثبت و منفی هر دو شیوه را به نمایش گذارد و مخاطب را با پیامدهای این انتخاب‌ها آشنا کند.

الگوسازی در رفتار زن ایرانی

رفتار شخصیت بیتا مورد توجه کارشناسان قرار گرفته است، چرا که تلاش می‌کند الگوی رفتاری مناسبی از زن ایرانی ارائه دهد. او در مواجهه با خیانت همسر، طوری عمل می‌کند که کمترین آسیب به فرزند خانواده وارد شود که نشان می‌دهد چگونه زنان می‌توانند با حفظ آرامش و منطق، مشکلات خانوادگی را مدیریت کنند.

هشدار نسبت به غفلت از نقش زن در خانواده

در «دوران عاشقی»، ماجرای خیانت حمید علاوه بر اینکه از منظر عرف جامعه ایرانی مذموم تلقی می‌شود، به‌عنوان هشداری نسبت به عواقب غفلت از نقش کلیدی زنان در خانواده نیز مطرح شده است. این روایت تأکید می‌کند که کوتاهی در توجه به جایگاه و نقش زنان می‌تواند به آسیب‌های عاطفی و اجتماعی در خانواده منجر شود.

بازنمایی تغییرات اجتماعی

فیلم «دوران عاشقی» جامعه‌ای را به تصویر می‌کشد که در دهه‌های اخیر با موج گسترده‌ای از تغییرات ناشی از گذار از سنت به مدرنیته مواجه شده است. این روند، بنا به تحلیل منتقدان، به بروز طیفی از معضلات فرهنگی و اجتماعی انجامیده و بخشی از تنش‌های روایت‌شده در فیلم نیز بر همین زمینه استوار است.

نمایش ضمنی ارزش‌های اخلاقی

به‌گفته منتقدان، «دوران عاشقی» بر مجموعه‌ای از ارزش‌های اخلاقی از جمله پاکدامنی زنان ایرانی، پرهیز از قضاوت عجولانه، ضرورت مشورت در تصمیم‌های مهم، روحیه بخشش و عفو، و دوری از سوءظن و شک تأکید می‌کند. این عناصر اخلاقی در لایه‌های زیرین روایت حضور دارند و بخشی از پیام تربیتی و رفتاری فیلم را شکل می‌دهند.

اولویت دادن به خانواده

برخی منتقدان معتقدند پیام اصلی فیلم «دوران عاشقی» تأکید بر ناتوانی پول، قدرت و حتی سازوکارهای قانونی در حل مسائل عاطفی و خانوادگی است. فیلم به مثابه هشداری برای کسانی است که کار و موقعیت شغلی را بر زندگی خانوادگی اولویت می‌دهند و با تأکید بر شعار «به کار بگویید خانواده دارم»، بر ضرورت بازشناسی جایگاه خانواده در سبک زندگی امروز تأکید می‌کند.

دیدگاه‌های منتقدان سینمایی

مضمون تکراری و نامتناسب با جامعه اسلامی

برخی از منتقدان، مضمون «خیانت» را موضوعی نامتناسب یا دست‌کم‌تکراری در سینمای ایران توصیف کرده‌اند و به‌اعتقاد آنان، تکرار چنین موضوعاتی از اعتبار اثر می‌کاهد. همچنین طرح مکرر این نوع مسائل در رسانه‌ها، نوعی گسترش ناهنجاری‌های اجتماعی به سبک غربی و آمریکایی و پرداختی سطحی و فاقد ریشه‌یابی تلقی شده است. منتقدان این پرسش را مطرح کردند که مقوله‌ای انسانی مانند خیانت تا چه اندازه می‌تواند در جامعهٔ اسلامی ایران جای پرداخت و مقبولیت داشته باشد.

ابهام در پایان‌بندی

منتقدان پایان‌بندی فیلم «دوران عاشقی» را ضعیف ارزیابی کرده‌اند و معتقدند پایان باز آن که در روایتی شبه‌کلاسیک ارائه شده، نشان‌دهنده ناتوانی نویسنده در رسیدن به جمع‌بندی منطقی است. به باور آنان، فیلم تنها به نمایش نواقص جامعه و خانواده‌ای آسیب‌دیده می‌پردازد و در نهایت، بدون ارائه راه‌حل یا نتیجه‌گیری روشن، مخاطب را در قضاوت دربارهٔ سرنوشت شخصیت‌ها و درک مضمون اصلی اثر، تنها می‌گذارد. نمای پایانی بسته‌شدن چشم‌های بیتا، به‌دلیل ناتمام ماندن موقعیت مرکزی درام، به‌جای خلق یک پایان معنادار، نوعی انفعال و عقب‌نشینی را القا می‌کند.

پرداختن به خرده‌پیرنگ‌های نامرتبط

یکی از انتقادات وارد بر فیلم «دوران عاشقی»، وجود خرده‌پیرنگ‌ها و حاشیه‌های غیرضروری در فیلمنامه است. مواردی مانند پرونده‌های موکلان بیتا ــ از جمله موضوعات تغییر جنسیت و سرقت خودرو ــ با وجود پرداختن به مسائل اجتماعی، به دلیل عدم پیوند مؤثر با خط اصلی روایت، موجب تضعیف ساختار داستانی و کاهش تمرکز بر بار معنایی مورد نظر فیلمساز شده‌اند.

تصویرسازی نادرست از مردان

در فیلم «دوران عاشقی»، شیوهٔ روایت و پرداخت به شخصیت‌های مردانه از نگاه برخی منتقدان، تصویری نادرست و نامتعارف از مردان جامعه ارائه می‌دهد. در این اثر، بسیاری از مردان شخصیت‌هایی نمایش داده می‌شوند که برای زندگی شخصی و روابط خانوادگی خود ارزش چندانی قائل نیستند. به باور این تحلیل، هنگام بازنمایی یک گروه یا شخصیت خاص در آثار نمایشی، باید دقت شود که فراوانی و برجستگی آن‌ها بیش از حد واقعی جلوه نکند، زیرا این امر می‌تواند به القای تصویری کلی و نادرست بینجامد. همچنین، اگر پرداختن به ناهنجاری‌های اجتماعی بدون ملاحظات اخلاقی و هنری انجام گیرد و از حدود متعارف فراتر رود، نه تنها اثر هشداردهنده و اصلاح‌گر خود را از دست می‌دهد، بلکه ممکن است به عادی‌سازی آن ناهنجاری‌ها منجر شود و زشتی‌شان در دید مخاطب کمرنگ گردد.

منابع

• ابیلی، میر، « «دوران عاشقی»؛ یک فیلم تاریخ مصرف گذشته»، رجا نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۰ بهمن ۱۳۹۳ش.
• آریانی، حسین، «عشق‌هایی کز پی رنگی بُوَد … / «دوران عاشقی»؛ وقتی خانم وکیل با سخت‌ترین پرونده زندگی‌اش روبرو می‌شود»، وب‌سایت نماوا مگ، تاریخ درج مطلب: ۸ تیر ۱۴۰۰ش.
• اخوان‌فر، محسن، «خطا بجای خیانت؟! دوران عاشقی این را نمی‌گوید…»، فردا نیوز، تاریخ درج مطلب: ۵ شهریور ۱۳۹۴ش.
• «اکران فرامرزی «دوران عاشقی»»، پایگاه خبری، تحلیلی سینما سینما، تاریخ درج مطلب: ۸ شهریور ۱۳۹۴ش.
• انتظاری، علیرضا، « «دوران عاشقی»: عاشقانه‌ای نه چندان موفق در بیان روایت و جذب مخاطب»، سینما پرس، تاریخ درج مطلب: ۱۵ بهمن ۱۳۹۳ش.
• بورقانی، سهام‌الدین، «گفت‌وگویی با عوامل فیلم «دوران عاشقی»»، پایگاه خبری برترین‌ها، تاریخ درج مطلب: ۲۵ شهریور ۱۳۹۴ش.
• «دانلود فیلم دوران عاشقی»، وب‌سایت مگ فیلم، تاریخ بازدید: ۱۱ آذر ۱۴۰۴ش.
• «دفاع تمام قد رئیسیان از «دوران عاشقی» / محور اصلی فیلمنامه فقدان و زوال عشق در خانواده‌هاست»، سینما پرس، تاریخ درج مطلب: ۱۷ مرداد ۱۳۹۴ش.
• « «دوران عاشقی»، اثر فمینیستی که ضدمرد نیست!»، پایگاه خبری برترین‌ها، تاریخ درج مطلب: ۱۷ مرداد ۱۳۹۴ش.
• « «دوران عاشقی» دربارهٔ خیانت نیست»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۱۵ بهمن ۱۳۹۳ش.
• «دوران عاشقی در «سینما انقلاب» نقد و بررسی شد»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ درج مطلب: ۱۷ مرداد ۱۳۹۴ش.
• « «دوران عاشقی»؛ فیلمی متوسط، اما خوش‌ساخت/ تزلزل خانواده در اثر دوری از سبک زندگی اسلامی»، خبرگزاری ایکنا، تاریخ درج مطلب: ۵ شهریور ۱۳۹۴ش.
• «˝دوران عاشقی˝ کامل‌ترین فیلمم است / علیرضا رئیسیان در گفت‌وگو با هنرآنلاین»، وب‌سایت هنرآنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۴ بهمن ۱۳۹۳ش.
• « «دوران عاشقی» میلیاردی شد»، مشرق نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۳ مرداد ۱۳۹۴ش.
• «رکوردزنی فیلم دوران عاشقی در شبکه نمایش خانگی»، وب‌سایت نمناک، تاریخ درج مطلب: ۱۵ شهریور ۱۳۹۶ش.
• صمدزاده، ارسلان، « «دوران عاشقی»؛ روایتی عاشقانه از یک خیانت!»، سینما پرس، تاریخ درج مطلب: ۴ شهریور ۱۳۹۴ش.
• «علیرضا رییسیان: تم اصلی دوران عاشقی بحران است نه خیانت»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱۵ بهمن ۱۳۹۳ش.
• غلامی ارجنکی، مجید، «دوران عاشقی؛ Time to Love»، خبرگزاری بسیج، تاریخ درج مطلب: ۱ شهریور ۱۳۹۴ش.
• قادری، کاوه، «دوران یا دَوَران؟! یا شاید هم تیر هوایی در کردن؟! نقدی بر فیلم «دوران عاشقی» ساخته علیرضا رئیسیان»، پایگاه تحلیلی پرده سینما، تاریخ درج مطلب: شهریور ۱۳۹۴ش.
• کریمی، میثم، «نقد و بررسی فیلم دوران عاشقی»، وب‌سایت مووی مگ، تاریخ درج مطلب: ۱۰ مرداد ۱۳۹۴ش.
• کشاورز، احمدرضا، «نقدی بر فیلم دوران عاشقی»، وب‌سایت احمدرضا کشاورز، تاریخ درج مطلب: تابستان ۱۳۹۴ش.
• موحدی، سوده، «از هر دری سخنی»، وب‌سایت منظوم، تاریخ درج مطلب: ۲۵ بهمن ۱۳۹۴ش.
• «نگاه و نقدی به فیلم درام دوران عاشقی ساخته علیرضا رئیسیان»، شبکه اطلاع‌رسانی دانا، تاریخ درج مطلب: ۲۱ شهریور ۱۳۹۴ش.