پیشنویس:عاقبتبهخیری: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| (۲۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
''' | '''{{درشت|عاقبتبهخیری}}'''؛ اصطلاحی که به رسیدن به پایان نیک و رستگاری در [[دنیا]] و [[آخرت]] با حفظ ایمان و [[عمل صالح]] اشاره دارد.<ref group="دیدگاه">نویسنده گرامی به نظرم این مقاله اگر به دو مقاله تبدیل شود بهتر است. واقعا عاقبت بخیری به عنوان یک اصطلاح با عاقبت بخیری در اسلام متفاوت است. قرار دادن عاقبت بخیری در اسلام را ذیل اصطلاح عاقبت بخیری ذبح کردن مدخل عاقبت بهخیری در اسلام و خیلی برجسته کردن اصطلاح عاقبت بهخیری است. بنابراین به دو مقاله تفکیک شود. مطالب مرتبط به عاقبت بخیری به عنوان یک اصطلاح در مقاله عاقبت بخیری بیاید و مطالب عاقبت بخیری ادر اسلام سرجای خود بماند. نکته دیگر اینکه در این متن خیلی از گیومه زیاد استفاده شده است و این یکی از خصوصیات متون نگارش شده با هوش مصنوعی است. لطفا اینها را حذف کنید. در قسمت عاقبت بخیری در اسلام حتما کتاب ها در این زمینه دیده شود. وقتی گفته میشود در آموزه های اسلام حتما از چند منبع اصیل اسلامی استفاده شود. </ref> | ||
اصطلاح '''«عاقبتبهخیری»''' از عمیقترین و رایجترین دعاها و تکهکلامها در [[فرهنگ ایرانی]] و ادبیات عامه است. این عبارت فراتر از یک تعارف ساده، ریشه در باورهای مذهبی، فرهنگی و روانشناختی ایرانیان دارد و نهتنها موفقیت دنیوی، بلکه پیروزی معنوی و اخروی را نیز در بر میگیرد؛ آرزویی نهایی برای مسلمانان فارسیزبان که زندگی با [[ایمان]]، [[توبه]] و رضایت الهی به پایان رسد. همچنین عاقبتبهخیری یا حسن عاقبت، | اصطلاح '''«عاقبتبهخیری»''' از عمیقترین و رایجترین دعاها و تکهکلامها در [[فرهنگ ایرانی]] و [[ادبیات عامه]] است. این عبارت فراتر از یک تعارف ساده، ریشه در باورهای مذهبی، فرهنگی و روانشناختی ایرانیان دارد و نهتنها موفقیت دنیوی، بلکه پیروزی معنوی و اخروی را نیز در بر میگیرد؛ آرزویی نهایی برای مسلمانان فارسیزبان که [[زندگی]] با [[ایمان]]، [[توبه]] و رضایت الهی به پایان رسد. همچنین عاقبتبهخیری یا حسن عاقبت، از مهمترین آموزههای دینی بهشمار میرود که در آیات [[قرآن]]، روایات [[چهارده معصوم|معصومین]] و دعاهای آنان بر آن تأکید فراوان شده است. | ||
== مفهومشناسی == | == مفهومشناسی == | ||
از نظر لغوی | از نظر لغوی عاقبت به معنی پایان و سرانجام<ref>[https://vajehyab.com/dehkhoda/عاقبت دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه عاقبت.]</ref> و خیر در مقابل شر به معنی نیکی و [[رستگاری]] است<ref>[https://vajehyab.com/dehkhoda/خیر-10 دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه خیر.]</ref> و عاقبتبهخیری یعنی آرزو و [[دعا]] کردن برای اینکه پایان کار، زندگی یا یک مسیر مشخص، به نیکی، سعادت و آرامش ختم شود.<ref>[https://vajehyab.com/dehkhoda/عاقبت-بخیر?q=عاقبت%20بخیر دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه عاقبتبهخیر.]</ref> | ||
* '''در فرهنگ عامه:''' این باور وجود دارد که شروع خوب مهم است، اما پایان خوب از آن هم مهمتر است. اینکه انسان در طول مسیر زندگی دچار لغزش نشود و در نهایت با سربلندی دنیوی و اخروی زندگی را ترک کند. | |||
* '''در نگاه دینی:''' «عاقبتبهخیری» بهمعنای ختم زندگی با ایمان و شرافت انسانی است و نقطهٔ مقابل «بدعاقبتی» یا «سوء عاقبت» محسوب میشود.<ref>حسینی، عاقبتبهخیری، ۱۳۸۴ش، ص۱۰.</ref> | |||
== کاربرد == | == کاربرد == | ||
اصطلاح «عاقبتبهخیری» در موقعیتهای مختلفی استفاده میشود که هر کدام بار معنایی خاصی دارند: | اصطلاح «عاقبتبهخیری» در موقعیتهای مختلفی استفاده میشود که هر کدام بار معنایی خاصی دارند: | ||
* '''بهعنوان تشکر و قدردانی:''' که بسیار رایج هم است. وقتی کسی بهویژه جوانترها کاری برای بزرگتری انجام میدهند، بزرگترها معمولاً بهجای تشکر کردن یا گفتن ممنون، میگویند: «پیر شی الهی، عاقبتبهخیر بشی.» یا عبارت «دستت درد نکنه، عاقبتتبهخیر.» در اینجا گوینده احساس میکند کاری که برایش انجام شده ارزشمند است و میخواهد با دعایی که تضمینکنندهٔ آینده فرد است، آن را جبران کند. | * '''بهعنوان تشکر و قدردانی:''' که بسیار رایج هم است. وقتی کسی بهویژه جوانترها کاری برای بزرگتری انجام میدهند، بزرگترها معمولاً بهجای تشکر کردن یا گفتن ممنون، میگویند: «پیر شی الهی، عاقبتبهخیر بشی.» یا عبارت «دستت درد نکنه، عاقبتتبهخیر.» در اینجا گوینده احساس میکند کاری که برایش انجام شده ارزشمند است و میخواهد با دعایی که تضمینکنندهٔ آینده فرد است، آن را جبران کند. | ||
* '''ابراز نگرانی برای آیندهٔ کسی:''' وقتی شخصی مثل فرزند یا جوانی، در مسیری قدم گذاشته که پرخطر یا اشتباه بهنظر میرسد، اطرافیان با نگرانی میگویند: «خدا عاقبت این بچه رو بخیر کنه.» در اینجا عاقبتبهخیری بهمعنای نجات یافتن از سرنوشت شوم یا بازگشت به راه درست است.<ref>[https://magerta.ir/ | * '''ابراز نگرانی برای آیندهٔ کسی:''' وقتی شخصی مثل [[فرزند]] یا جوانی، در مسیری قدم گذاشته که پرخطر یا اشتباه بهنظر میرسد، اطرافیان با نگرانی میگویند: «خدا عاقبت این بچه رو بخیر کنه.» در اینجا عاقبتبهخیری بهمعنای نجات یافتن از سرنوشت شوم یا بازگشت به راه درست است.<ref>[https://magerta.ir/culture/literature/what-should-we-say-in-response-to-may-you-have-a-good-end/ «در جواب عاقبتبهخیر بشی چه بگوییم؟»، وبسایت مجله اینترنتی ماگرتا.]</ref> | ||
* '''دعای والدین برای فرزندان:''' یکی از دعاهای همیشگی پدر و مادرها سر سجاده یا در لحظات احساسی: «عاقبتبهخیر بشی مادر/پدر.» و این بالاترین سطح دعای خیر در فرهنگ | * '''دعای والدین برای فرزندان:''' یکی از دعاهای همیشگی پدر و مادرها سر [[سجاده]] یا در لحظات احساسی: «عاقبتبهخیر بشی مادر/پدر.» و این بالاترین سطح دعای خیر در فرهنگ [[خانواده ایرانی]] است.<ref>[https://borna.news/fa/news/1261673/برای-عاقبت-بخیری-والدین-و-فرزندانمان-چه-دعایی-بخوانیم «برای عاقبتبهخیری والدین و فرزندانمان چه دعایی بخوانیم؟»، خبرگزاری برنا.]</ref> | ||
* '''آرزوی رستگاری:''' در مکالمات روزمره، وقتی کسی به دیگری میگوید «عاقبتبهخیر بشی»، در واقع برای شخص مقابل خود آرزو میکند که مسیر زندگیاش طوری باشد که وقتی به گذشته نگاه میکند پشیمان نبوده و پایان زندگیاش همراه با آرامش، [[آبرو]] و رستگاری و رضایت الهی باشد.<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/7847736/عاقبت-به-خیری-به-معنای-حقیقی-یعنی-چه «عاقبتبهخیری به معنای حقیقی یعنی چه؟»، باشگاه خبرنگاران جوان.]</ref> | |||
== عاقبتبهخیری در آموزههای اسلام == | == عاقبتبهخیری در آموزههای اسلام == | ||
در آموزههای اسلامی، «عاقبتبهخیری» یا '''حُسن عاقبت''' یکی از محوریترین و اصلیترین اهداف زندگی یک مؤمن دانسته شده است. در نگاه دینی، عاقبتبهخیری به «حسن عاقبت» گره خورده است و حسن عاقبت به این معنی است که انسان با ایمان، توبه، دوری از ظلم و [[حقالناس]] و حفظ صداقت و تقوا از دنیا برود و سرنوشت اخرویاش به خیر ختم شود. بههمین دلیل، این دعا همیشه با نوعی نگرانی مثبت همراه است: اینکه ثبات قدم در ایمان و اخلاق تا لحظهٔ مرگ مهمتر از وضعیت فعلی انسان است و هیچکس از سرنوشت نهایی خود مطمئن نیست، پس مدام برای خودش و دیگران عاقبتبهخیری میخواهد. این مفهوم همواره مایهٔ امید و انگیزه برای اصلاح و مراقبت اخلاقی است و آموزههای دینی تأکید دارند که بخش پایانی عمل و نحوهٔ عبور از خط پایان زندگی بسیار مهمتر از آغاز آن است.<ref>[https://www.balagh.ir/content/ | در آموزههای اسلامی، «عاقبتبهخیری» یا '''حُسن عاقبت''' یکی از محوریترین و اصلیترین اهداف زندگی یک مؤمن دانسته شده است. در نگاه دینی، عاقبتبهخیری به «حسن عاقبت» گره خورده است و حسن عاقبت به این معنی است که انسان با ایمان، توبه، دوری از ظلم و [[حقالناس]] و حفظ صداقت و [[تقوا]] از دنیا برود و سرنوشت اخرویاش به خیر ختم شود. بههمین دلیل، این دعا برای مؤمنان همیشه با نوعی نگرانی مثبت همراه است: اینکه ثبات قدم در ایمان و اخلاق تا لحظهٔ مرگ مهمتر از وضعیت فعلی انسان است و هیچکس از سرنوشت نهایی خود مطمئن نیست، پس مدام برای خودش و دیگران عاقبتبهخیری میخواهد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1865663/اهمیت-و-جایگاه-عاقبت-بخیری-در-ایات-و-روایات-و-ادعیه دانیاری، «اهمیت و جایگاه عاقبتبهخیری در آیات و روایات و ادعیه»، 1401ش، ص57]</ref> این مفهوم همواره مایهٔ امید و انگیزه برای اصلاح و مراقبت اخلاقی است و آموزههای دینی تأکید دارند که بخش پایانی عمل و نحوهٔ عبور از خط پایان زندگی بسیار مهمتر از آغاز آن است.<ref>[https://www.balagh.ir/content/17575 «اهمیت و جایگاه عاقبتبهخیری در آیات و روایات و ادعیه»، وبسایت بلاغ.]</ref> | ||
=== جایگاه و ابعاد === | === جایگاه و ابعاد === | ||
جایگاه و ابعاد مفهوم «عاقبتبهخیری» در | جایگاه و ابعاد مفهوم «عاقبتبهخیری» در قرآن، دعاها و روایات عبارت است از: | ||
* ''' | * '''عاقبتبهخیری در قرآن:''' در برخی آیات قرآن به پیوند مستقیم میان ایمان، عمل صالح و عاقبت نیک اشاره دارد<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/آیه_83_سوره_قصص سوره قصص، آیه ۸۳.]</ref> و تأکید میکند اگر انسان ایمان داشته باشد و عمل صالح انجام دهد، پایان کارش نیک و خوش است و خداوند نعمت جاودانه را به وی عطا میکند.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/آیه_29_سوره_رعد سوره رعد، آیه ۲۹.]</ref> همچنین در قرآن کریم بارها به اهمیت حالتِ مرگ اشاره شده است. خداوند به مؤمنان هشدار میدهد که مراقب لحظهٔ مرگشان باشند تا عاقبتبهخیر از دنیا بروند.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/آیه_102_سوره_آل_عمران سوره آلعمران، آیه ۱۰۲.]</ref> در آیهای دیگر از سورهٔ یوسف نیز، حضرت یوسف با آن همه مقام، از خدا میخواهد که وی را مسلمان بمیراند و به صالحان ملحق کند.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/آیه_101_سوره_یوسف سوره یوسف، آیه ۱۰۱.]</ref> | ||
* '''عاقبتبهخیری در | * '''عاقبتبهخیری در روایات:''' پیامبر اکرم در حدیثی به این موضوع اشاره کرده است که ارزش اعمال به نحوهٔ پایان آنها مربوط است: یعنی ممکن است فردی سالها عبادت کند، اما در لحظات آخر عمر دچار لغزش (کفر، غرور یا ظلم) شود و همه چیز را ببازد (سوء عاقبت) و برعکس، ممکن است کسی گناهکار باشد اما در پایان عمر توبه کند و رستگار شود مانند ماجرای حر بن یزید ریاحی در [[کربلا]].<ref>[https://iqna.ir/fa/news/4134107/شاهکلید-عاقبت-بخیری-چیست عالی، «شاهکلید عاقبت بخیری چیست؟»]، خبرگزاری بینالمللی قرآن: ایکنا.</ref> | ||
* '''عاقبتبهخیری در ادعیه''': در دعاهای اسلامی عاقبتبهخیری مورد توجه بوده است. این مفهوم در دعای مشهور «اللهم اجعل عواقب امورنا خیراً» (خدایا، سرانجام همه کارهای ما را نیک فرجام ده)<ref>[https://thaqalain.ir/معنا-و-سند-دعای-اللهم-افتح-لنا-بالخیر-و/ «معنا و سند دعای اللهم افتح لنا بالخیر و اجعل عواقب امورنا الی الخیر برحمتک یا ارحم الراحمین»، پایگاه علوم اسلامی ثقلین.]</ref> مطرح شده است. همچنین در دعای یازدهم صحیفه سجادیه امام سجاد،<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1865663/اهمیت-و-جایگاه-عاقبت-بخیری-در-ایات-و-روایات-و-ادعیه دانیاری، «اهمیت و جایگاه عاقبتبهخیری در آیات و روایات و ادعیه»، 1401ش، ص59.]</ref> درخواست میشود که دل به ذکر خدا، زبان به شکر، اعضا به طاعت و اعمال به توبهٔ پذیرفتهشده ختم شود.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/دعای_یازدهم_صحیفه_سجادیه/_شرحها_و_ترجمهها دعای یازدهم صحیفه سجادیه.]</ref> | |||
=== عوامل اصلی عاقبتبهخیری | === بُعد روانشناختی-تربیتی === | ||
مفهوم عاقبتبهخیری در آموزههای اسلامی، تعادلی پویا میان '''[[خوف و رجا]]''' (ترس سازنده و امید واقعی) در روان انسان ایجاد میکند؛ این حالت، انسان را از دو خطر بزرگ دوری میدهد: یأس از رحمت الهی و غرور از اعمال صالح. | |||
* '''امید:''' بر اساس آموزههای اسلام هیچ گناهکاری نباید از رحمت بیکران خداوند ناامید شود، زیرا تا آخرین نفس، فرصت توبه، تغییر مسیر و دستیابی به پایان نیک وجود دارد؛ در قرآن نیز در آیاتی بر همین مطلب تأکید شده و مسلمانان را از ناامیدی از لطف و رحمت خدا بر حذر داشته است. این امید، انگیزهای برای تلاش مداوم فراهم میآورد و انسان را به جلو میراند.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/آیه_53_سوره_زمر سوره زمر، آیه ۵۳.]</ref> | |||
* '''ترس سازنده:''' هیچ مؤمنی نیز نباید به اعمال خویش مغرور شود، چرا که هیچ تضمینی برای استمرار نیکی تا پایان نیست؛ این ترس سالم، بهعنوان عاملی بازدارنده، موجب هوشیاری دائمی انسان میشود. همچنین بر لزوم مراقبت مستمر از نفس تأکید دارد.<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/1488722 طاهری، «عاقبتبهخیری و چهار عامل بدست آوردن آن»، وبسایت راسخون.]</ref> | |||
== عوامل اصلی عاقبتبهخیری == | |||
طبق روایات [[اهلبیت]]، چند عامل کلیدی وجود دارد که موجب میشود انسان در لحظات بحرانی آخر عمر، ایمانش را حفظ کند و عاقبتبهخیر شود: | طبق روایات [[اهلبیت]]، چند عامل کلیدی وجود دارد که موجب میشود انسان در لحظات بحرانی آخر عمر، ایمانش را حفظ کند و عاقبتبهخیر شود: | ||
# '''اصلاح نیت و ایمان:''' | # '''اصلاح نیت و ایمان:''' محسن قرائتی در تفسیر نور، با توجه به آیهٔ ۸۴ سوره اسراء، ریشهٔ اعمال انسان را [[نیت]] و ساختار وجودی او تفسیر کرده است؛ به این معنی که کسی که باطنش آلوده به نفاق یا کینه باشد، حتی اگر ظاهرش خوب باشد، ممکن است در پایان رسوا شود.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/آیه_84_سوره_اسراء سوره اسراء، آیه ۸۴.]</ref> | ||
# '''خدمت به خلق و نیکی به والدین:''' یکی از سریعترین راهها برای تضمین عاقبتبهخیری، دعای پدر و مادر و گرهگشایی از کار مردم معرفی شده است.<ref>[https:// | # '''خدمت به خلق و نیکی به والدین:''' یکی از سریعترین راهها برای تضمین عاقبتبهخیری، دعای پدر و مادر و گرهگشایی از کار مردم معرفی شده است.<ref>[https://www.tebyan.net/news/519434/عواملی-که-انسان-را-عاقبت-بخیر-می-کند «عواملی که انسان را عاقبتبهخیر میکند»، وبسایت تبیان.]</ref> در روایات بسیاری آمده است که نیکی به والدین، سختیهای مرگ (سکرات موت) را آسان میکند.<ref>شیخ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۴۳۲.</ref> | ||
# '''مداومت بر دعا:''' ائمهٔ اطهار تأکید داشتهاند که انسان نباید به ایمان فعلی خود مغرور شود و باید دائماً از خدا بخواهد که او را ثابتقدم نگه دارد.<ref>[https:// | # '''نقش خانواده''': از منظر کارشناسان امور تربیتی والدین با الگوسازی عملی، انتقال ارزشها، ایجاد محیط امن عاطفی و تربیت صحیح، فرزندان را بهسوی عاقبتبهخیری هدایت میکنند و خود نیز از دعای خیر آنها بهرهمند میشوند.<ref>[https://www.balagh.ir/content/14028 «نقش والدین در تربیت فرزندان»، وبسایت بلاغ.]</ref> از جمله راهکارهای والدین برای عاقبتبهخیری فرزندان که از آیات و روایات استخراج شده عبارتند از: ارائه الگو، لقمه حلال، تحکیم و تثبیت عقاید، امید دادن، دعا کردن، آموزش نماز و قرآن.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/2177028/نقش-والدین-در-عاقبت-به-خیری-فرزند فلاحی، «نقش والدین در عاقبتبهخیری فرزند»، 1402ش، ص947.]</ref> | ||
# '''بزرگشمردن گناه:''' در روایات بسیاری به مسلمانان هشدار داده شده است که سبکشمردن گناه انسان را به سمت اصرار بر گناه و قساوت قلب میکشاند و بزرگشمردن گناه و ترس از آن، قلب را نرم، راه توبه را باز و شانس مرگ بر ایمان و طاعت را بیشتر میکند. همچنین ترس از گناه و کوچک نشمردن آن، سبب هوشیاری دائم مؤمن شده و او را از سقوط ناگهانی حفظ میکند.<ref>[https://hawzah.net/fa/ | # '''مداومت بر دعا:''' ائمهٔ اطهار تأکید داشتهاند که انسان نباید به ایمان فعلی خود مغرور شود و باید دائماً از خدا بخواهد که او را ثابتقدم نگه دارد.<ref>[https://www.tebyan.net/news/519434/عواملی-که-انسان-را-عاقبت-بخیر-می-کند «عواملی که انسان را عاقبتبهخیر میکند»، وبسایت تبیان.]</ref> دعای معروف قرآنی در این باره وجود دارد که: پروردگارا، دلهای ما را بعد از آنکه هدایت کردی، نلغزان.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/آیه_8_سوره_آل_عمران سوره آلعمران، آیه ۸.]</ref> | ||
# '''عاقبتاندیشی:''' در آیات و روایات زیادی عاقبتاندیشی شرط دستیابی به عاقبتبهخیری دانسته شده است؛<ref>[ | # '''بزرگشمردن گناه:''' در روایات بسیاری به مسلمانان هشدار داده شده است که سبکشمردن گناه انسان را به سمت اصرار بر گناه و قساوت قلب میکشاند و بزرگشمردن گناه و ترس از آن، قلب را نرم، راه توبه را باز و شانس مرگ بر ایمان و طاعت را بیشتر میکند. همچنین ترس از گناه و کوچک نشمردن آن، سبب هوشیاری دائم مؤمن شده و او را از سقوط ناگهانی حفظ میکند.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/107022/بعضیها-جوانی-خوبی-داشتند،-امان-از-پیریشان?rcids=96307,99577 «کلید عاقبتبهخیری انسان»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.]</ref> | ||
# '''توبه:''' از دیگر عوامل عاقبتبهخیری انسان، توبه است. ممکن است فردی در طول عمر به سبب غفلت یا نادانی مرتکب گناه شود، اما پیش از مرگ بیدار شده، توبه کند و مسیر خود را به سوی خدا اصلاح کند و در نهایت عاقبت به خیر شود؛ زیرا بازگشت واقعی از گناه، پروندهٔ اعمال را پاک میکند و انسان را بر ایمان و عمل صالح به پایان میرساند. در آموزههای اسلامی، توبه نه تنها گناهان را به حسنات تبدیل میکند، بلکه فرصت ثبات ایمانی تا آخرین نفس را فراهم میآورد و از سوء عاقبت جلوگیری میکند. [[علی بن ابیطالب|امام علی]] تأکید دارد خداوند با ابتلائات، بندگان را به توبه دعوت میکند تا رحمت و برکت بر آنها نازل شود.<ref>[https://fa.shafaqna.com/news/ | # '''عاقبتاندیشی:''' در آیات و روایات زیادی عاقبتاندیشی شرط دستیابی به عاقبتبهخیری دانسته شده است؛<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/آیه_36_سوره_اسراء سوره اسراء، آیه ۳۶.]</ref> در همین زمینه پیامبر اکرم نیز به مسلمانان توصیه میکرد، هرگاه قصد کاری داشته باشند باید در عاقبت و نتیجهٔ آن بیندیشند؛ اگر پایانش خیر بود یا مقدمهای برای خیر، پیگیری کرده و اگر شرّ یا گمراهی به دنبال داشت، از آن دوری جویند.<ref>کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۱۵۰.</ref> | ||
# '''توبه:''' از دیگر عوامل عاقبتبهخیری انسان، توبه است. ممکن است فردی در طول عمر به سبب غفلت یا نادانی مرتکب گناه شود، اما پیش از مرگ بیدار شده، توبه کند و مسیر خود را به سوی خدا اصلاح کند و در نهایت عاقبت به خیر شود؛ زیرا بازگشت واقعی از گناه، پروندهٔ اعمال را پاک میکند و انسان را بر ایمان و عمل صالح به پایان میرساند. در آموزههای اسلامی، توبه نه تنها گناهان را به حسنات تبدیل میکند، بلکه فرصت ثبات ایمانی تا آخرین نفس را فراهم میآورد و از سوء عاقبت جلوگیری میکند. [[علی بن ابیطالب|امام علی]] تأکید دارد خداوند با ابتلائات، بندگان را به توبه دعوت میکند تا رحمت و برکت بر آنها نازل شود.<ref>[https://fa.shafaqna.com/news/775092/ «مشهورترین دعاها برای عاقبتبهخیری»، خبرگزاری شفقنا.]</ref> | |||
== عوامل سوء عاقبت (بد عاقبتی) == | |||
پژوهشگران اسلامی عواملی را شناسایی کردهاند که منجر به بدعاقبتی و سوء عاقبت میشود؛ از جمله دشمنی و بغض نسبت به اهلبیت، دلبستگی شدید به دنیا و دنیاپرستی، شناخت حق و عدم یاری آن همراه با تکبر و غرور، ستم و بیعدالتی، ترک [[صله رحم]]، عقوق والدین، تضییع حقوق خانواده و دوستان، همنشینی با افراد بدکار، و ترک [[امر به معروف و نهی از منکر]] که رواج فساد در جامعه را به دنبال دارد.<ref>حسینی، عاقبتبهخیری، ۱۳۸۴ش، ص۴۵–۶۴.</ref> این عوامل عمدتاً از اصرار بر گناه، ضعف عقیده و قساوت قلب نشأت میگیرند و انسان را از ثبات ایمانی و نجات نهایی محروم میسازند.<ref>[https://gharaati.ir/عاقبت-بخيري/# قرائتی، «عاقبتبهخیری»، وبسایت مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن.]</ref> | |||
== داستانهای عبرتآموز == | |||
در متون اسلامی دو نماد برای این موضوع وجود دارد: | در متون اسلامی دو نماد برای این موضوع وجود دارد: | ||
=== | === نماد عاقبتبهخیری === | ||
* '''ساحران فرعون''': ساحران فرعون که برای مقابله با معجزهٔ موسی جمع شده بودند، ابتدا با سِحر خود طنابها و عصاهایشان را به مار تبدیل کردند، اما وقتی عصای موسی اژدهایی شد و سحرشان را بلعید، حقیقت را شناختند و فوراً سجده کرده و ایمان آوردند. این ایمان بهموقع علیرغم شرک اولیهشان نیز نماد عاقبتبهخیری است. | |||
* ''' | * '''حر بن یزید ریاحی''': حر بن یزید ریاحی، فرمانده هزار نفری سپاه عبیدالله بن زیاد، در کربلا ابتدا راه امام حسین را بست و مانع ورود وی به کوفه شد، اما در روز عاشورا پس از تردید و بیداری وجدان، توبه کرد و با پیوستن به یاران امام، شجاعانه جنگید و به شهادت رسید. این توبهٔ بهموقع و انتخاب حق در برابر باطل، به نماد عاقبتبهخیری تبدیل شده است.<ref>[https://gharaati.ir/خوش-عاقبتی-و-بد-عاقبتی/ قرائتی، «خوش عاقبتی و بد عاقبتی»، وبسایت مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن.]</ref> | ||
* ''' | * '''حر انقلاب اسلامی''': حر انقلاب یا شهید شاهرخ ضرغام، پهلوانی بود که پیش از انقلاب اسلامی در مسیر گمراهی (کاباره و کشتی حرفهای) بود، اما با پیروزی انقلاب اسلامی ایران، تحولی عمیق یافت و به یار وفادار امام خمینی تبدیل شد. او سینهاش را با «فدایت شوم خمینی» خالکوبی کرد، در تظاهراتها شرکت میکرد و ولایت فقیه را برای دوستانش توصیف میکرد. وی سرانجام در جنگ تحمیلی در تاریخ ۱۷ آذر ۱۳۵۹ش در آبادان، جزو اولین شهدا شد.<ref>[https://fashnews.ir/news/51904/%C2«ØÙر-اÙÙÙاب%C2»Ø±Ù-صد-ساÙÙ-را-ÛÚ©-شبÙ-Ù¾ÛÙ
Ùد/ «حُر انقلاب ره صد ساله را یک شبه پیمود»، وبسایت فاشنیوز.]</ref> | ||
=== نماد بدعاقبتی === | |||
* '''برصیصای عابد''': برصیصا، عابد برجستهٔ بنیاسرائیل بود که پس از ۷۰ سال عبادت خالصانه، به مقام مستجابالدعوه رسید. بههمین دلیل برادران زنی بیمار، خواهر خود را برای شفا نزد او بردند؛ شیطان ابتدا او را به تنهایی با زن وسوسه کرد، سپس به زنا وادارش کرد. زن باردار شد، برصیصا از ترس رسوایی او را کشت و دفن کرد؛ سپس جنایات وی آشکار شد و به دار آویخته شد. در آخرین لحظه، شیطان ظاهر شد و در ازای سجده بر خود، وعدهٔ نجات به او داد؛ برصیصا تسلیم شد، خدا را انکار کرد و بدعاقبت به هلاکت افتاد.<ref>[https://lib.eshia.ir/50082/23/544/برصیصا مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، 1374ش، ج23، ص544.]</ref> | |||
* '''بلعم باعورا''': بلعم باعورا، عالم برجستهٔ بنیاسرائیل در زمان موسی، با دعای مستجابش شناخته میشد اما به حرص قدرت افتاد و با فرعون همپیمان شد، تا جایی که قلبش سیاه شد و بدعاقبت مرد.<ref>[https://gharaati.ir/عاقبت-بخيري/# قرائتی، «عاقبتبهخیری»، وبسایت مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن.]</ref> | |||
* '''ثعلبة بن حاطب''': ثعلبة بن حاطب انصاری، صحابی پیامبر و شرکتکننده در غزوههای بدر و احد، از فقر شدید نزد پیامبر شکایت کرد و بارها از او خواست برای ثروتمند شدنش دعا کند. پیامبر ابتدا امتناع میورزید اما پس از پیمان ثعلبة مبنی بر پرداخت حقوق مال (زکات)، دعا کرد؛ پس از مدتی گوسفندان ثعلبه چنان زیاد شد که از مدینه خارج شد و فقط نماز جمعه میآمد. وقتی زکات واجب شد، وی مأموران پیامبر را به جزیه تشبیه کرد و پرداخت نکرد؛ آیاتی در قرآن دربارهٔ او نازل شد<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/آیه_76_سوره_توبه سوره توبه، آیه 76] و [https://wiki.ahlolbait.com/آیه_77_سوره_توبه 77].</ref> و پیامبر صدقاتش را نپذیرفت. خلفا هم زکاتش را رد کردند و بدعاقبت ماند.<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/1647241 منتظمی، «پایانهای ناخوشایند: تأملی در سرنوشت بدعاقبتان و عوامل آن»، وبسایت راسخون.]</ref> | |||
== عاقبتبهخیری در ادبیات فارسی و فرهنگ عامه == | |||
در ادبیات فارسی، عبارات مشابه «عاقبتبهخیر» با الفاظی مانند «نیکفرجام» یا «خوشعاقبت» بهکار رفتهاند که بر پایان نیک، نجات نهایی یا رستگاری تأکید دارند و اغلب در اشعار عرفانی، اخلاقی و مذهبی مورد استفاده قرار گرفتهاند. شعر معروف:<ref>[https://roozaneh.net/fun/sms/اشعار-ضرب-المثل/ «مجموعه اشعار ضربالمثل»، وبسایت روزانه.]</ref> | |||
: خدایا چنان کن سرانجام کار تو خشنود باشی و ما رستگار | |||
از ابیات مشهوری است که در قالب یک نیایش، در مکالمات و ادبیات عامیانه به فراوانی استفاده میشود تا آرزوی پایان خوش و موفقیت نهایی را بیان کند. این بیت از دیدگاه عوام بهنوعی به فلسفهٔ «عاقبتبهخیری» اشاره دارد؛ یعنی تمام تلاشهای انسان در طول زندگی باید بهگونهای باشد که در پایان، خداوند از او خشنود باشد و او به سعادت ابدی نائل شود. در فرهنگ ایرانی-اسلامی، این نیایش نمادی از امید و توسل به خدا برای داشتن زندگیای است که پایان نیک و رضایت الهی در آن جاری باشد و انسان در برابر مشکلات و چالشهای زندگی، با اطمینان خاطر قدم بردارد.<ref>[https://magerta.ir/culture/literature/meaning-poem-prayer-sixth-persian/ «معنی شعر نیایش فارسی ششم»، وبسایت ماگرتا.]</ref> | |||
از ابیات مشهوری است که در قالب یک نیایش، در مکالمات و ادبیات عامیانه به فراوانی استفاده میشود تا آرزوی پایان خوش و موفقیت نهایی را بیان کند. این بیت از دیدگاه عوام بهنوعی به فلسفهٔ «عاقبتبهخیری» اشاره دارد؛ یعنی تمام تلاشهای انسان در طول زندگی باید بهگونهای باشد که در پایان، خداوند از او خشنود باشد و او به سعادت ابدی نائل شود. در فرهنگ ایرانی-اسلامی، این نیایش نمادی از امید و توسل به خدا برای داشتن زندگیای است که پایان نیک و رضایت الهی در آن جاری باشد و انسان در برابر مشکلات و چالشهای زندگی، با اطمینان خاطر قدم بردارد.<ref>[https://magerta.ir/ | |||
== پانویس == | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
{{پانویس پیشنویس}} | |||
== منابع == | == منابع == | ||
{{آغاز منابع}} | {{آغاز منابع}} | ||
* قرآن کریم. | * قرآن کریم. | ||
* «اهمیت و جایگاه عاقبتبهخیری در آیات و روایات و ادعیه»، وبسایت بلاغ، تاریخ درج مطلب: ۱۲ فروردین ۱۴۰۱ش. | * «اهمیت و جایگاه عاقبتبهخیری در آیات و روایات و ادعیه»، وبسایت بلاغ، تاریخ درج مطلب: ۱۲ فروردین ۱۴۰۱ش. | ||
* «برای عاقبتبهخیری والدین و فرزندانمان چه دعایی بخوانیم؟»، خبرگزاری برنا، تاریخ درج مطلب: ۲۵ آبان ۱۴۰۰ش. | * «برای عاقبتبهخیری والدین و فرزندانمان چه دعایی بخوانیم؟»، خبرگزاری برنا، تاریخ درج مطلب: ۲۵ آبان ۱۴۰۰ش. | ||
* «حُر انقلاب ره صد ساله را یک شبه پیمود»، وبسایت فاشنیوز، تاریخ بازدید: ۲۴ آذر ۱۴۰۴ش. | |||
* حسینی، سیدحسین، عاقبتبهخیری، قم، مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما، ۱۳۸۴ش. | * حسینی، سیدحسین، عاقبتبهخیری، قم، مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما، ۱۳۸۴ش. | ||
* «در جواب عاقبتبهخیر بشی چه بگوییم؟»، وبسایت مجله اینترنتی ماگرتا، تاریخ بازدید: ۱۲ آذر ۱۴۰۴ش. | * «در جواب عاقبتبهخیر بشی چه بگوییم؟»، وبسایت مجله اینترنتی ماگرتا، تاریخ بازدید: ۱۲ آذر ۱۴۰۴ش. | ||
* دانیاری، محسن، «اهمیت و جایگاه عاقبتبهخیری در آیات و روایات و ادعیه»، فصلنامه علمی تخصصی ویژه مبلغان: رهتوشه، شماره ۱۳۷، ۱۴۰۱ش. | |||
* دعای یازدهم صحیفه سجادیه. | |||
* دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، وبسایت واژهیاب، تاریخ بازدید: ۹ آذر ۱۴۰۴ش. | * دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، وبسایت واژهیاب، تاریخ بازدید: ۹ آذر ۱۴۰۴ش. | ||
* شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، قم، دارالثقافه، ۱۴۱۴ق. | * شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، قم، دارالثقافه، ۱۴۱۴ق. | ||
| خط ۶۵: | خط ۸۱: | ||
* «عاقبتبهخیری به معنای حقیقی یعنی چه؟»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۲۰ مرداد ۱۴۰۰ش. | * «عاقبتبهخیری به معنای حقیقی یعنی چه؟»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۲۰ مرداد ۱۴۰۰ش. | ||
* عالی، مسعود، «شاهکلید عاقبت بخیری چیست؟»، خبرگزاری بینالمللی قرآن: ایکنا، تاریخ درج مطلب: ۲۵ فروردین ۱۴۰۲ش. | * عالی، مسعود، «شاهکلید عاقبت بخیری چیست؟»، خبرگزاری بینالمللی قرآن: ایکنا، تاریخ درج مطلب: ۲۵ فروردین ۱۴۰۲ش. | ||
* «عواملی که انسان را عاقبتبهخیر میکند»، وبسایت تبیان، تاریخ درج مطلب: ۱۶ اسفند ۱۳۹۰ش. | |||
* فلاحی، رامین، «نقش والدین در عاقبتبهخیری فرزند»، مجله علوم انسانی و اسلامی در هزاره سوم، دوره ۷، شماره ۴، ۱۴۰۲ش. | |||
* قرائتی، محسن، «خوش عاقبتی و بد عاقبتی»، وبسایت مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، تاریخ درج مطلب: ۵ بهمن ۱۳۸۵ش. | |||
* قرائتی، محسن، «عاقبتبهخیری»، وبسایت مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، تاریخ درج مطلب: ۲۲ مرداد ۱۳۹۶ش. | * قرائتی، محسن، «عاقبتبهخیری»، وبسایت مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، تاریخ درج مطلب: ۲۲ مرداد ۱۳۹۶ش. | ||
* کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق. | * کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق. | ||
* «مجموعه اشعار ضربالمثل»، وبسایت روزانه، تاریخ بازدید: ۲۲ آذر ۱۴۰۴ش. | |||
* «معنا و سند دعای اللهم افتح لنا بالخیر و اجعل عواقب امورنا الی الخیر برحمتک یا ارحم الراحمین»، پایگاه علوم اسلامی ثقلین، تاریخ بازدید: ۲۲ آذر ۱۴۰۴ش. | |||
* «معنی شعر نیایش فارسی ششم»، وبسایت ماگرتا، تاریخ بازدید: ۲۲ آذر ۱۴۰۴ش. | |||
* مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش. | |||
* منتظمی، قربان، «پایانهای ناخوشایند: تأملی در سرنوشت بدعاقبتان و عوامل آن»، وبسایت راسخون، تاریخ درج مطلب: ۲۸ بهمن ۱۴۰۳ش. | |||
* «نقش والدین در تربیت فرزندان»، وبسایت بلاغ، تاریخ درج مطلب: ۹ بهمن ۱۳۹۹ش. | |||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۴ آذر ۱۴۰۴، ساعت ۲۰:۳۳
عاقبتبهخیری؛ اصطلاحی که به رسیدن به پایان نیک و رستگاری در دنیا و آخرت با حفظ ایمان و عمل صالح اشاره دارد.[دیدگاه ۱]
اصطلاح «عاقبتبهخیری» از عمیقترین و رایجترین دعاها و تکهکلامها در فرهنگ ایرانی و ادبیات عامه است. این عبارت فراتر از یک تعارف ساده، ریشه در باورهای مذهبی، فرهنگی و روانشناختی ایرانیان دارد و نهتنها موفقیت دنیوی، بلکه پیروزی معنوی و اخروی را نیز در بر میگیرد؛ آرزویی نهایی برای مسلمانان فارسیزبان که زندگی با ایمان، توبه و رضایت الهی به پایان رسد. همچنین عاقبتبهخیری یا حسن عاقبت، از مهمترین آموزههای دینی بهشمار میرود که در آیات قرآن، روایات معصومین و دعاهای آنان بر آن تأکید فراوان شده است.
مفهومشناسی
از نظر لغوی عاقبت به معنی پایان و سرانجام[۱] و خیر در مقابل شر به معنی نیکی و رستگاری است[۲] و عاقبتبهخیری یعنی آرزو و دعا کردن برای اینکه پایان کار، زندگی یا یک مسیر مشخص، به نیکی، سعادت و آرامش ختم شود.[۳]
- در فرهنگ عامه: این باور وجود دارد که شروع خوب مهم است، اما پایان خوب از آن هم مهمتر است. اینکه انسان در طول مسیر زندگی دچار لغزش نشود و در نهایت با سربلندی دنیوی و اخروی زندگی را ترک کند.
- در نگاه دینی: «عاقبتبهخیری» بهمعنای ختم زندگی با ایمان و شرافت انسانی است و نقطهٔ مقابل «بدعاقبتی» یا «سوء عاقبت» محسوب میشود.[۴]
کاربرد
اصطلاح «عاقبتبهخیری» در موقعیتهای مختلفی استفاده میشود که هر کدام بار معنایی خاصی دارند:
- بهعنوان تشکر و قدردانی: که بسیار رایج هم است. وقتی کسی بهویژه جوانترها کاری برای بزرگتری انجام میدهند، بزرگترها معمولاً بهجای تشکر کردن یا گفتن ممنون، میگویند: «پیر شی الهی، عاقبتبهخیر بشی.» یا عبارت «دستت درد نکنه، عاقبتتبهخیر.» در اینجا گوینده احساس میکند کاری که برایش انجام شده ارزشمند است و میخواهد با دعایی که تضمینکنندهٔ آینده فرد است، آن را جبران کند.
- ابراز نگرانی برای آیندهٔ کسی: وقتی شخصی مثل فرزند یا جوانی، در مسیری قدم گذاشته که پرخطر یا اشتباه بهنظر میرسد، اطرافیان با نگرانی میگویند: «خدا عاقبت این بچه رو بخیر کنه.» در اینجا عاقبتبهخیری بهمعنای نجات یافتن از سرنوشت شوم یا بازگشت به راه درست است.[۵]
- دعای والدین برای فرزندان: یکی از دعاهای همیشگی پدر و مادرها سر سجاده یا در لحظات احساسی: «عاقبتبهخیر بشی مادر/پدر.» و این بالاترین سطح دعای خیر در فرهنگ خانواده ایرانی است.[۶]
- آرزوی رستگاری: در مکالمات روزمره، وقتی کسی به دیگری میگوید «عاقبتبهخیر بشی»، در واقع برای شخص مقابل خود آرزو میکند که مسیر زندگیاش طوری باشد که وقتی به گذشته نگاه میکند پشیمان نبوده و پایان زندگیاش همراه با آرامش، آبرو و رستگاری و رضایت الهی باشد.[۷]
عاقبتبهخیری در آموزههای اسلام
در آموزههای اسلامی، «عاقبتبهخیری» یا حُسن عاقبت یکی از محوریترین و اصلیترین اهداف زندگی یک مؤمن دانسته شده است. در نگاه دینی، عاقبتبهخیری به «حسن عاقبت» گره خورده است و حسن عاقبت به این معنی است که انسان با ایمان، توبه، دوری از ظلم و حقالناس و حفظ صداقت و تقوا از دنیا برود و سرنوشت اخرویاش به خیر ختم شود. بههمین دلیل، این دعا برای مؤمنان همیشه با نوعی نگرانی مثبت همراه است: اینکه ثبات قدم در ایمان و اخلاق تا لحظهٔ مرگ مهمتر از وضعیت فعلی انسان است و هیچکس از سرنوشت نهایی خود مطمئن نیست، پس مدام برای خودش و دیگران عاقبتبهخیری میخواهد.[۸] این مفهوم همواره مایهٔ امید و انگیزه برای اصلاح و مراقبت اخلاقی است و آموزههای دینی تأکید دارند که بخش پایانی عمل و نحوهٔ عبور از خط پایان زندگی بسیار مهمتر از آغاز آن است.[۹]
جایگاه و ابعاد
جایگاه و ابعاد مفهوم «عاقبتبهخیری» در قرآن، دعاها و روایات عبارت است از:
- عاقبتبهخیری در قرآن: در برخی آیات قرآن به پیوند مستقیم میان ایمان، عمل صالح و عاقبت نیک اشاره دارد[۱۰] و تأکید میکند اگر انسان ایمان داشته باشد و عمل صالح انجام دهد، پایان کارش نیک و خوش است و خداوند نعمت جاودانه را به وی عطا میکند.[۱۱] همچنین در قرآن کریم بارها به اهمیت حالتِ مرگ اشاره شده است. خداوند به مؤمنان هشدار میدهد که مراقب لحظهٔ مرگشان باشند تا عاقبتبهخیر از دنیا بروند.[۱۲] در آیهای دیگر از سورهٔ یوسف نیز، حضرت یوسف با آن همه مقام، از خدا میخواهد که وی را مسلمان بمیراند و به صالحان ملحق کند.[۱۳]
- عاقبتبهخیری در روایات: پیامبر اکرم در حدیثی به این موضوع اشاره کرده است که ارزش اعمال به نحوهٔ پایان آنها مربوط است: یعنی ممکن است فردی سالها عبادت کند، اما در لحظات آخر عمر دچار لغزش (کفر، غرور یا ظلم) شود و همه چیز را ببازد (سوء عاقبت) و برعکس، ممکن است کسی گناهکار باشد اما در پایان عمر توبه کند و رستگار شود مانند ماجرای حر بن یزید ریاحی در کربلا.[۱۴]
- عاقبتبهخیری در ادعیه: در دعاهای اسلامی عاقبتبهخیری مورد توجه بوده است. این مفهوم در دعای مشهور «اللهم اجعل عواقب امورنا خیراً» (خدایا، سرانجام همه کارهای ما را نیک فرجام ده)[۱۵] مطرح شده است. همچنین در دعای یازدهم صحیفه سجادیه امام سجاد،[۱۶] درخواست میشود که دل به ذکر خدا، زبان به شکر، اعضا به طاعت و اعمال به توبهٔ پذیرفتهشده ختم شود.[۱۷]
بُعد روانشناختی-تربیتی
مفهوم عاقبتبهخیری در آموزههای اسلامی، تعادلی پویا میان خوف و رجا (ترس سازنده و امید واقعی) در روان انسان ایجاد میکند؛ این حالت، انسان را از دو خطر بزرگ دوری میدهد: یأس از رحمت الهی و غرور از اعمال صالح.
- امید: بر اساس آموزههای اسلام هیچ گناهکاری نباید از رحمت بیکران خداوند ناامید شود، زیرا تا آخرین نفس، فرصت توبه، تغییر مسیر و دستیابی به پایان نیک وجود دارد؛ در قرآن نیز در آیاتی بر همین مطلب تأکید شده و مسلمانان را از ناامیدی از لطف و رحمت خدا بر حذر داشته است. این امید، انگیزهای برای تلاش مداوم فراهم میآورد و انسان را به جلو میراند.[۱۸]
- ترس سازنده: هیچ مؤمنی نیز نباید به اعمال خویش مغرور شود، چرا که هیچ تضمینی برای استمرار نیکی تا پایان نیست؛ این ترس سالم، بهعنوان عاملی بازدارنده، موجب هوشیاری دائمی انسان میشود. همچنین بر لزوم مراقبت مستمر از نفس تأکید دارد.[۱۹]
عوامل اصلی عاقبتبهخیری
طبق روایات اهلبیت، چند عامل کلیدی وجود دارد که موجب میشود انسان در لحظات بحرانی آخر عمر، ایمانش را حفظ کند و عاقبتبهخیر شود:
- اصلاح نیت و ایمان: محسن قرائتی در تفسیر نور، با توجه به آیهٔ ۸۴ سوره اسراء، ریشهٔ اعمال انسان را نیت و ساختار وجودی او تفسیر کرده است؛ به این معنی که کسی که باطنش آلوده به نفاق یا کینه باشد، حتی اگر ظاهرش خوب باشد، ممکن است در پایان رسوا شود.[۲۰]
- خدمت به خلق و نیکی به والدین: یکی از سریعترین راهها برای تضمین عاقبتبهخیری، دعای پدر و مادر و گرهگشایی از کار مردم معرفی شده است.[۲۱] در روایات بسیاری آمده است که نیکی به والدین، سختیهای مرگ (سکرات موت) را آسان میکند.[۲۲]
- نقش خانواده: از منظر کارشناسان امور تربیتی والدین با الگوسازی عملی، انتقال ارزشها، ایجاد محیط امن عاطفی و تربیت صحیح، فرزندان را بهسوی عاقبتبهخیری هدایت میکنند و خود نیز از دعای خیر آنها بهرهمند میشوند.[۲۳] از جمله راهکارهای والدین برای عاقبتبهخیری فرزندان که از آیات و روایات استخراج شده عبارتند از: ارائه الگو، لقمه حلال، تحکیم و تثبیت عقاید، امید دادن، دعا کردن، آموزش نماز و قرآن.[۲۴]
- مداومت بر دعا: ائمهٔ اطهار تأکید داشتهاند که انسان نباید به ایمان فعلی خود مغرور شود و باید دائماً از خدا بخواهد که او را ثابتقدم نگه دارد.[۲۵] دعای معروف قرآنی در این باره وجود دارد که: پروردگارا، دلهای ما را بعد از آنکه هدایت کردی، نلغزان.[۲۶]
- بزرگشمردن گناه: در روایات بسیاری به مسلمانان هشدار داده شده است که سبکشمردن گناه انسان را به سمت اصرار بر گناه و قساوت قلب میکشاند و بزرگشمردن گناه و ترس از آن، قلب را نرم، راه توبه را باز و شانس مرگ بر ایمان و طاعت را بیشتر میکند. همچنین ترس از گناه و کوچک نشمردن آن، سبب هوشیاری دائم مؤمن شده و او را از سقوط ناگهانی حفظ میکند.[۲۷]
- عاقبتاندیشی: در آیات و روایات زیادی عاقبتاندیشی شرط دستیابی به عاقبتبهخیری دانسته شده است؛[۲۸] در همین زمینه پیامبر اکرم نیز به مسلمانان توصیه میکرد، هرگاه قصد کاری داشته باشند باید در عاقبت و نتیجهٔ آن بیندیشند؛ اگر پایانش خیر بود یا مقدمهای برای خیر، پیگیری کرده و اگر شرّ یا گمراهی به دنبال داشت، از آن دوری جویند.[۲۹]
- توبه: از دیگر عوامل عاقبتبهخیری انسان، توبه است. ممکن است فردی در طول عمر به سبب غفلت یا نادانی مرتکب گناه شود، اما پیش از مرگ بیدار شده، توبه کند و مسیر خود را به سوی خدا اصلاح کند و در نهایت عاقبت به خیر شود؛ زیرا بازگشت واقعی از گناه، پروندهٔ اعمال را پاک میکند و انسان را بر ایمان و عمل صالح به پایان میرساند. در آموزههای اسلامی، توبه نه تنها گناهان را به حسنات تبدیل میکند، بلکه فرصت ثبات ایمانی تا آخرین نفس را فراهم میآورد و از سوء عاقبت جلوگیری میکند. امام علی تأکید دارد خداوند با ابتلائات، بندگان را به توبه دعوت میکند تا رحمت و برکت بر آنها نازل شود.[۳۰]
عوامل سوء عاقبت (بد عاقبتی)
پژوهشگران اسلامی عواملی را شناسایی کردهاند که منجر به بدعاقبتی و سوء عاقبت میشود؛ از جمله دشمنی و بغض نسبت به اهلبیت، دلبستگی شدید به دنیا و دنیاپرستی، شناخت حق و عدم یاری آن همراه با تکبر و غرور، ستم و بیعدالتی، ترک صله رحم، عقوق والدین، تضییع حقوق خانواده و دوستان، همنشینی با افراد بدکار، و ترک امر به معروف و نهی از منکر که رواج فساد در جامعه را به دنبال دارد.[۳۱] این عوامل عمدتاً از اصرار بر گناه، ضعف عقیده و قساوت قلب نشأت میگیرند و انسان را از ثبات ایمانی و نجات نهایی محروم میسازند.[۳۲]
داستانهای عبرتآموز
در متون اسلامی دو نماد برای این موضوع وجود دارد:
نماد عاقبتبهخیری
- ساحران فرعون: ساحران فرعون که برای مقابله با معجزهٔ موسی جمع شده بودند، ابتدا با سِحر خود طنابها و عصاهایشان را به مار تبدیل کردند، اما وقتی عصای موسی اژدهایی شد و سحرشان را بلعید، حقیقت را شناختند و فوراً سجده کرده و ایمان آوردند. این ایمان بهموقع علیرغم شرک اولیهشان نیز نماد عاقبتبهخیری است.
- حر بن یزید ریاحی: حر بن یزید ریاحی، فرمانده هزار نفری سپاه عبیدالله بن زیاد، در کربلا ابتدا راه امام حسین را بست و مانع ورود وی به کوفه شد، اما در روز عاشورا پس از تردید و بیداری وجدان، توبه کرد و با پیوستن به یاران امام، شجاعانه جنگید و به شهادت رسید. این توبهٔ بهموقع و انتخاب حق در برابر باطل، به نماد عاقبتبهخیری تبدیل شده است.[۳۳]
- حر انقلاب اسلامی: حر انقلاب یا شهید شاهرخ ضرغام، پهلوانی بود که پیش از انقلاب اسلامی در مسیر گمراهی (کاباره و کشتی حرفهای) بود، اما با پیروزی انقلاب اسلامی ایران، تحولی عمیق یافت و به یار وفادار امام خمینی تبدیل شد. او سینهاش را با «فدایت شوم خمینی» خالکوبی کرد، در تظاهراتها شرکت میکرد و ولایت فقیه را برای دوستانش توصیف میکرد. وی سرانجام در جنگ تحمیلی در تاریخ ۱۷ آذر ۱۳۵۹ش در آبادان، جزو اولین شهدا شد.[۳۴]
نماد بدعاقبتی
- برصیصای عابد: برصیصا، عابد برجستهٔ بنیاسرائیل بود که پس از ۷۰ سال عبادت خالصانه، به مقام مستجابالدعوه رسید. بههمین دلیل برادران زنی بیمار، خواهر خود را برای شفا نزد او بردند؛ شیطان ابتدا او را به تنهایی با زن وسوسه کرد، سپس به زنا وادارش کرد. زن باردار شد، برصیصا از ترس رسوایی او را کشت و دفن کرد؛ سپس جنایات وی آشکار شد و به دار آویخته شد. در آخرین لحظه، شیطان ظاهر شد و در ازای سجده بر خود، وعدهٔ نجات به او داد؛ برصیصا تسلیم شد، خدا را انکار کرد و بدعاقبت به هلاکت افتاد.[۳۵]
- بلعم باعورا: بلعم باعورا، عالم برجستهٔ بنیاسرائیل در زمان موسی، با دعای مستجابش شناخته میشد اما به حرص قدرت افتاد و با فرعون همپیمان شد، تا جایی که قلبش سیاه شد و بدعاقبت مرد.[۳۶]
- ثعلبة بن حاطب: ثعلبة بن حاطب انصاری، صحابی پیامبر و شرکتکننده در غزوههای بدر و احد، از فقر شدید نزد پیامبر شکایت کرد و بارها از او خواست برای ثروتمند شدنش دعا کند. پیامبر ابتدا امتناع میورزید اما پس از پیمان ثعلبة مبنی بر پرداخت حقوق مال (زکات)، دعا کرد؛ پس از مدتی گوسفندان ثعلبه چنان زیاد شد که از مدینه خارج شد و فقط نماز جمعه میآمد. وقتی زکات واجب شد، وی مأموران پیامبر را به جزیه تشبیه کرد و پرداخت نکرد؛ آیاتی در قرآن دربارهٔ او نازل شد[۳۷] و پیامبر صدقاتش را نپذیرفت. خلفا هم زکاتش را رد کردند و بدعاقبت ماند.[۳۸]
عاقبتبهخیری در ادبیات فارسی و فرهنگ عامه
در ادبیات فارسی، عبارات مشابه «عاقبتبهخیر» با الفاظی مانند «نیکفرجام» یا «خوشعاقبت» بهکار رفتهاند که بر پایان نیک، نجات نهایی یا رستگاری تأکید دارند و اغلب در اشعار عرفانی، اخلاقی و مذهبی مورد استفاده قرار گرفتهاند. شعر معروف:[۳۹]
- خدایا چنان کن سرانجام کار تو خشنود باشی و ما رستگار
از ابیات مشهوری است که در قالب یک نیایش، در مکالمات و ادبیات عامیانه به فراوانی استفاده میشود تا آرزوی پایان خوش و موفقیت نهایی را بیان کند. این بیت از دیدگاه عوام بهنوعی به فلسفهٔ «عاقبتبهخیری» اشاره دارد؛ یعنی تمام تلاشهای انسان در طول زندگی باید بهگونهای باشد که در پایان، خداوند از او خشنود باشد و او به سعادت ابدی نائل شود. در فرهنگ ایرانی-اسلامی، این نیایش نمادی از امید و توسل به خدا برای داشتن زندگیای است که پایان نیک و رضایت الهی در آن جاری باشد و انسان در برابر مشکلات و چالشهای زندگی، با اطمینان خاطر قدم بردارد.[۴۰]
پانویس
- ↑ دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه عاقبت.
- ↑ دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه خیر.
- ↑ دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه عاقبتبهخیر.
- ↑ حسینی، عاقبتبهخیری، ۱۳۸۴ش، ص۱۰.
- ↑ «در جواب عاقبتبهخیر بشی چه بگوییم؟»، وبسایت مجله اینترنتی ماگرتا.
- ↑ «برای عاقبتبهخیری والدین و فرزندانمان چه دعایی بخوانیم؟»، خبرگزاری برنا.
- ↑ «عاقبتبهخیری به معنای حقیقی یعنی چه؟»، باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ دانیاری، «اهمیت و جایگاه عاقبتبهخیری در آیات و روایات و ادعیه»، 1401ش، ص57
- ↑ «اهمیت و جایگاه عاقبتبهخیری در آیات و روایات و ادعیه»، وبسایت بلاغ.
- ↑ سوره قصص، آیه ۸۳.
- ↑ سوره رعد، آیه ۲۹.
- ↑ سوره آلعمران، آیه ۱۰۲.
- ↑ سوره یوسف، آیه ۱۰۱.
- ↑ عالی، «شاهکلید عاقبت بخیری چیست؟»، خبرگزاری بینالمللی قرآن: ایکنا.
- ↑ «معنا و سند دعای اللهم افتح لنا بالخیر و اجعل عواقب امورنا الی الخیر برحمتک یا ارحم الراحمین»، پایگاه علوم اسلامی ثقلین.
- ↑ دانیاری، «اهمیت و جایگاه عاقبتبهخیری در آیات و روایات و ادعیه»، 1401ش، ص59.
- ↑ دعای یازدهم صحیفه سجادیه.
- ↑ سوره زمر، آیه ۵۳.
- ↑ طاهری، «عاقبتبهخیری و چهار عامل بدست آوردن آن»، وبسایت راسخون.
- ↑ سوره اسراء، آیه ۸۴.
- ↑ «عواملی که انسان را عاقبتبهخیر میکند»، وبسایت تبیان.
- ↑ شیخ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۴۳۲.
- ↑ «نقش والدین در تربیت فرزندان»، وبسایت بلاغ.
- ↑ فلاحی، «نقش والدین در عاقبتبهخیری فرزند»، 1402ش، ص947.
- ↑ «عواملی که انسان را عاقبتبهخیر میکند»، وبسایت تبیان.
- ↑ سوره آلعمران، آیه ۸.
- ↑ «کلید عاقبتبهخیری انسان»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.
- ↑ سوره اسراء، آیه ۳۶.
- ↑ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۱۵۰.
- ↑ «مشهورترین دعاها برای عاقبتبهخیری»، خبرگزاری شفقنا.
- ↑ حسینی، عاقبتبهخیری، ۱۳۸۴ش، ص۴۵–۶۴.
- ↑ قرائتی، «عاقبتبهخیری»، وبسایت مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن.
- ↑ قرائتی، «خوش عاقبتی و بد عاقبتی»، وبسایت مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن.
- ↑ «حُر انقلاب ره صد ساله را یک شبه پیمود»، وبسایت فاشنیوز.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، 1374ش، ج23، ص544.
- ↑ قرائتی، «عاقبتبهخیری»، وبسایت مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن.
- ↑ سوره توبه، آیه 76 و 77.
- ↑ منتظمی، «پایانهای ناخوشایند: تأملی در سرنوشت بدعاقبتان و عوامل آن»، وبسایت راسخون.
- ↑ «مجموعه اشعار ضربالمثل»، وبسایت روزانه.
- ↑ «معنی شعر نیایش فارسی ششم»، وبسایت ماگرتا.
- دیدگاههای ارزیابان
- ↑ نویسنده گرامی به نظرم این مقاله اگر به دو مقاله تبدیل شود بهتر است. واقعا عاقبت بخیری به عنوان یک اصطلاح با عاقبت بخیری در اسلام متفاوت است. قرار دادن عاقبت بخیری در اسلام را ذیل اصطلاح عاقبت بخیری ذبح کردن مدخل عاقبت بهخیری در اسلام و خیلی برجسته کردن اصطلاح عاقبت بهخیری است. بنابراین به دو مقاله تفکیک شود. مطالب مرتبط به عاقبت بخیری به عنوان یک اصطلاح در مقاله عاقبت بخیری بیاید و مطالب عاقبت بخیری ادر اسلام سرجای خود بماند. نکته دیگر اینکه در این متن خیلی از گیومه زیاد استفاده شده است و این یکی از خصوصیات متون نگارش شده با هوش مصنوعی است. لطفا اینها را حذف کنید. در قسمت عاقبت بخیری در اسلام حتما کتاب ها در این زمینه دیده شود. وقتی گفته میشود در آموزه های اسلام حتما از چند منبع اصیل اسلامی استفاده شود.
منابع
- قرآن کریم.
- «اهمیت و جایگاه عاقبتبهخیری در آیات و روایات و ادعیه»، وبسایت بلاغ، تاریخ درج مطلب: ۱۲ فروردین ۱۴۰۱ش.
- «برای عاقبتبهخیری والدین و فرزندانمان چه دعایی بخوانیم؟»، خبرگزاری برنا، تاریخ درج مطلب: ۲۵ آبان ۱۴۰۰ش.
- «حُر انقلاب ره صد ساله را یک شبه پیمود»، وبسایت فاشنیوز، تاریخ بازدید: ۲۴ آذر ۱۴۰۴ش.
- حسینی، سیدحسین، عاقبتبهخیری، قم، مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما، ۱۳۸۴ش.
- «در جواب عاقبتبهخیر بشی چه بگوییم؟»، وبسایت مجله اینترنتی ماگرتا، تاریخ بازدید: ۱۲ آذر ۱۴۰۴ش.
- دانیاری، محسن، «اهمیت و جایگاه عاقبتبهخیری در آیات و روایات و ادعیه»، فصلنامه علمی تخصصی ویژه مبلغان: رهتوشه، شماره ۱۳۷، ۱۴۰۱ش.
- دعای یازدهم صحیفه سجادیه.
- دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، وبسایت واژهیاب، تاریخ بازدید: ۹ آذر ۱۴۰۴ش.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، قم، دارالثقافه، ۱۴۱۴ق.
- طاهری، محمد، «عاقبتبهخیری و چهار عامل بدست آوردن آن»، وبسایت راسخون، تاریخ درج مطلب: ۲۳ دی ۱۳۹۸ش.
- «عاقبتبهخیری به معنای حقیقی یعنی چه؟»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۲۰ مرداد ۱۴۰۰ش.
- عالی، مسعود، «شاهکلید عاقبت بخیری چیست؟»، خبرگزاری بینالمللی قرآن: ایکنا، تاریخ درج مطلب: ۲۵ فروردین ۱۴۰۲ش.
- «عواملی که انسان را عاقبتبهخیر میکند»، وبسایت تبیان، تاریخ درج مطلب: ۱۶ اسفند ۱۳۹۰ش.
- فلاحی، رامین، «نقش والدین در عاقبتبهخیری فرزند»، مجله علوم انسانی و اسلامی در هزاره سوم، دوره ۷، شماره ۴، ۱۴۰۲ش.
- قرائتی، محسن، «خوش عاقبتی و بد عاقبتی»، وبسایت مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، تاریخ درج مطلب: ۵ بهمن ۱۳۸۵ش.
- قرائتی، محسن، «عاقبتبهخیری»، وبسایت مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، تاریخ درج مطلب: ۲۲ مرداد ۱۳۹۶ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
- «مجموعه اشعار ضربالمثل»، وبسایت روزانه، تاریخ بازدید: ۲۲ آذر ۱۴۰۴ش.
- «معنا و سند دعای اللهم افتح لنا بالخیر و اجعل عواقب امورنا الی الخیر برحمتک یا ارحم الراحمین»، پایگاه علوم اسلامی ثقلین، تاریخ بازدید: ۲۲ آذر ۱۴۰۴ش.
- «معنی شعر نیایش فارسی ششم»، وبسایت ماگرتا، تاریخ بازدید: ۲۲ آذر ۱۴۰۴ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.
- منتظمی، قربان، «پایانهای ناخوشایند: تأملی در سرنوشت بدعاقبتان و عوامل آن»، وبسایت راسخون، تاریخ درج مطلب: ۲۸ بهمن ۱۴۰۳ش.
- «نقش والدین در تربیت فرزندان»، وبسایت بلاغ، تاریخ درج مطلب: ۹ بهمن ۱۳۹۹ش.