شهلا شفیق

شهلا شفیق؛ جامعه‌شناس، نویسنده و پژوهشگر ایرانی‌.

شهلا شفیق بِسکی، پژوهشگر، جامعه‌شناس و نویسندۀ ایرانیِ مقیم فرانسه است. حوزۀ تخصصی پژوهش‌های او بر بررسی پیوند میان اسلام‌گراییِ سیاسی، مناسبات جنسیتی و ساختارهای اجتماعی متمرکز است. او به‌دلیل فعالیت‌های علمی و مدنی خود، نشان لژیون دونوُر فرانسه را دریافت کرده و آثار متعددی به زبان‌های فارسی و فرانسوی در زمینۀ مسائل زنان، توتالیتاریسم و آثار ادبی از جمله رمان و داستان منتشر کرده است.

زندگی‌نامه

والدین شهلا شفیق از مهاجران آذری‌زبانی بودند که پیش از تولد او در اتحاد جماهیر شوروی سکونت داشتند. مادر او پس از تبعید پدر به سیبری در دوران حکومت استالین، به ایران بازگشت. شفیق در خانواده‌ای شهری و غیرمذهبی رشد کرد و هم‌زمان با جریانات انقلاب ۱۳۵۷ش، به فعالیت‌های سیاسی روی آورد. پس از استقرار جمهوری اسلامی و به‌دلیل تضاد دیدگاه‌ها با نظام حاکم، او به تبعید رفت. شفیق در سال ۲۰۰۹م، دکترای جامعه‌شناسی خود را از دانشگاه «دوفین پاریس» دریافت کرد. رسالۀ او با عنوان «اسلام سیاسی و جنسیت» موفق به دریافت جایزۀ بهترین پژوهش دانشگاهی روزنامۀ لوموند شد که از جوایز معتبر علمی در فرانسه به‌شمار می‌رود.

دیدگاه‌ها

محور اصلی اندیشه‌های شهلا شفیق، تحلیل نظام‌های ایدئولوژیک بر پایۀ تفکیک جنسیتی است.

اسلام‌گرایی و نظام مردسالار

شفیق، اسلام‌گرایی سیاسی را ایدئولوژی‌ای مبتنی بر تفکیک جنسیتی و نظم مردسالارانه می‌داند که از شریعت برای مشروعیت‌بخشی به نابرابری میان زنان و مردان بهره می‌گیرد. او معتقد است بسیاری از تحلیل‌ها نقش محوری روابط جنسیتی را در فهم این جنبش‌ها نادیده گرفته‌اند.

سکولاریسم (لائیسیته)

شفیق، سکولاریسم را چارچوبی حقوقی و سیاسی برای محدود کردن امر قدسی به حوزۀ فردی و معنوی می‌داند. او خروج دین از عرصۀ قانون‌گذاری را شرط لازم برای تضمین آزادی عقیده و جلوگیری از سرکوب تنوع فکری در جامعه می‌داند.

نقد فمینیسم اسلامی

به باور او، تلاش برای تحقق برابری جنسیتی در چارچوب متون دینی، به تقویت هویت‌های مذهبی و در نهایت بازتولید اسلام‌گرایی می‌انجامد. شفیق تأکید می‌کند که برابری تنها در بستر حقوقی و فرادینی امکان‌پذیر است.

حجاب و عاملیت

او حجاب را در نظام‌های ایدئولوژیک تنها پوشش نمی‌داند بلکه آن را نمادی سیاسی برای سازمان‌دهی هویت جمعی و تفکیک جنسیتی در فضای عمومی تحلیل می‌کند.

حق اغواگری

در واکنش به مباحث پس از جنبش «می‌تو»، شفیق ضمن دفاع از «آزادی اغواگری دوطرفه»، آزار جنسی را پدیده‌ای مرتبط با سلطه و رابطۀ قدرت می‌داند که در آن فرد به «شیء» تقلیل یافته و رضایت متقابل وجود ندارد.

فعالیت‌ها و نقش‌ها

فعالیت‌های شفیق در دو حوزۀ فکری و مدنی متمرکز است. او به‌عنوان تحلیل‌گر در همایش‌ها و رسانه‌های بین‌المللی به بررسی وضعیت حقوق زنان و پیامدهای حاکمیت قوانین مذهبی می‌پردازد. در عرصۀ ادبی نیز با نگارش داستان و نمایشنامه، تجربه‌های تبعید، زندان و مهاجرت را بازنمایی کرده است. نقش او به‌عنوان رابط فرهنگی میان فضای فکری ایران و فرانسه، به‌ویژه در موضوعاتی چون لائیسیته و حقوق شهروندی، قابل توجه است.

اشتغال‌ها، مسئولیت‌ها و سمت‌ها

شهلا شفیق از سال ۲۰۰۴م تا ۲۰۱۴م با آژانس توسعۀ روابط بین‌فرهنگی شهروندی همکاری داشت. فعالیت‌های او در این نهاد شامل مدیریت پروژه‌های پیشگیری از خشونت علیه زنان، آموزش و حمایت از زنان مهاجر و ترویج سکولاریسم در جوامع چندفرهنگی بوده است. او در سال ۲۰۰۸م نیز به‌عنوان چهرۀ برتر گفت‌وگوی بین‌فرهنگی اروپا مورد تقدیر قرار گرفت.

آثار و نوشته‌ها

از مهم‌ترین آثار شهلا شفیق می‌توان به کتاب‌های «زنان زیر حجاب؛ چهرۀ قوانین اسلامی» (با همکاری فرهاد خسروخاور)، «توتالیتاریسم اسلامی؛ پندار یا واقعیت؟»، «اسلام سیاسی، جنسیت و جنس‌گونگی» و همچنین آثار ادبی مانند «جاده و مه» و «از آینه بپرس» اشاره کرد.

منابع

• «اسلام، جنس و جنسیت»، وب‌سایت شخصی شهلا شفیق، تاریخ بارگذاری: 13 می 2014م.
• «اسلام‌گرایی، انقلاب ایران و فمینیسم اسلامی»، وب‌سایت شهلا شفیق، تاریخ بارگذاری: 18 آپریل 2021م.
• «ایدئولوژی و لباس: حجاب و سیاست در گفت‌وگو با شهلا شفیق»، وب‌سایت شهلا شفیق، تاریخ بارگذاری: 1 نوامبر 2018م.
• «شهلا شفیق: با دفاع از خشونت نمی‌توان از آزادی دفاع کرد»، وب‌سایت شخصی شهلا شفیق، تاریخ بارگذاری: 27 ژانویه 2018م.
• «شهلا شفیق»، وب‌سایت شخصی شهلا شفیق، تاریخ بازدید: 22 آذر 1404ش.
• «شهلا شفیق»، ویکی‌پدیا، تاریخ بازدید: 22 آذر 1404ش.
• «کتاب‌ها»، وب‌سایت شهلا شفیق، تاریخ بازدید: 22 آذر 1404ش.
• «قدردانی فرانسه از سه دهه تلاش فکری و اجتماعی شهلا شفیق»، وب‌سایت rfi، تاریخ بارگذاری: 23 مارس 2017م.