شهلا شفیق

شهلا شفیق؛ جامعه‌شناس، نویسنده و پژوهشگر ایرانی‌.

شهلا شفیق بِسکی، پژوهشگر، جامعه‌شناس و نویسندۀ ایرانیِ مقیم فرانسه است. حوزۀ تخصصی پژوهش‌های او بر بررسی پیوند میان اسلام‌گراییِ سیاسی، مناسبات جنسیتی و ساختارهای اجتماعی متمرکز است. او به‌دلیل فعالیت‌های علمی و مدنی خود، نشان لژیون دونوُر فرانسه را دریافت کرده و آثار متعددی به زبان فارسی و فرانسوی در زمینۀ مطالعات زنان، توتالیتاریسم و آثار ادبی از جمله رمان و داستان منتشر کرده است.

زندگی‌نامه

والدین شهلا شفیق از مهاجرین آذری‌زبانی بودند که پیش از تولد او در اتحاد جماهیر شوروی سکونت داشتند. مادر او پس از تبعید پدر به سیبری در دوران حکومت استالین، به ایران بازگشت. شفیق در خانواده‌ای شهری و غیرمذهبی رشد کرد و هم‌زمان با جریانات انقلاب ۱۳۵۷ش، به فعالیت‌های سیاسی روی آورد. پس از استقرار جمهوری اسلامی ایران و به‌دلیل تضاد دیدگاه‌هایش با نظام جمهوری اسلامی ایران، وی مجدد به فرانسه برگشت. شفیق در سال ۲۰۰۹م، دکترای جامعه‌شناسی خود را از دانشگاه «دوفین پاریس» دریافت کرد. رسالۀ او با عنوان «اسلام سیاسی و جنسیت» موفق به دریافت جایزۀ بهترین پژوهش دانشگاهی روزنامۀ لوموند شد که از جوایز معتبر علمی در فرانسه به‌شمار می‌رود.

دیدگاه‌ها

اندیشه‌های شهلا شفیق بر تحلیل نظام‌های ایدئولوژیک مبتنی بر تفکیک جنسیتی متمرکز است.

• اسلام‌گرایی و نظام مردسالار: شفیق، اسلام‌گرایی سیاسی را ایدئولوژی‌ای مبتنی بر تفکیک جنسیتی و نظم مردسالارانه می‌داند که از شریعت برای مشروعیت‌بخشی به نابرابری میان زنان و مردان بهره می‌گیرد. او معتقد است بسیاری از تحلیل‌ها نقش محوری روابط جنسیتی را در فهم این جنبش‌ها نادیده گرفته‌اند.
  
• سکولاریسم: شفیق از سکولاریسم دفاع می‌کند و آن را چارچوبی برای تنظیم رابطهٔ دین و جامعه می‌داند که در آن، باور دینی به حوزهٔ فردی محدود می‌شود و به قانون یا ایدئولوژی حاکم تبدیل نمی‌گردد. او تبدیل مذهب به قانون را به‌ویژه در حوزهٔ خانواده، عامل مشروعیت‌بخشی به تبعیض جنسیتی می‌داند.
  
• نقد فمینیسم اسلامی: او از منتقدان فمینیسم اسلامی است و این رویکرد را فاقد نوآوری نظری ارزیابی می‌کند. به‌نظر شفیق، فمینیسم اسلامی با محصور کردن کنش زنان در چارچوب تفاسیر دینی، ناخواسته به تقویت گفتمان اسلام‌گرایی می‌انجامد.
  
• حجاب و عاملیت: او حجاب را در نظام‌های ایدئولوژیک تنها پوشش نمی‌داند، بلکه آن را نماد سیاسی برای سازمان‌دهی هویت جمعی و تفکیک جنسیتی در فضای عمومی تحلیل می‌کند.
  
• حق اغواگری: در واکنش به مباحث پس از جنبش «می‌تو»، شفیق ضمن دفاع از «آزادی اغواگری دوطرفه»، آزار جنسی را پدیده‌ای مرتبط با سلطه و رابطۀ قدرت می‌داند که در آن فرد به «شیء» تقلیل یافته و رضایت متقابل وجود ندارد.

فعالیت‌ها و نقش‌ها

فعالیت‌های شفیق در دو حوزۀ فکری و مدنی متمرکز است. او به‌عنوان تحلیل‌گر در همایش‌ها و رسانه‌های بین‌المللی به بررسی وضعیت حقوق زنان و پیامدهای حاکمیت قوانین مذهبی می‌پردازد. در عرصۀ ادبی نیز با نگارش داستان و نمایشنامه، تجربه‌های تبعید، زندان و مهاجرت را بازنمایی کرده است. برخی نقش او را به‌عنوان رابط فرهنگی میان فضای فکری ایران و فرانسه، به‌ویژه در موضوعاتی چون لائیسیته و حقوق شهروندی، قابل توجه می‌دانند.

اشتغال‌ها، مسئولیت‌ها و سمت‌ها

شهلا شفیق از سال ۲۰۰۴م تا ۲۰۱۴م با آژانس توسعۀ روابط بین‌فرهنگی شهروندی همکاری داشت و از سال ۲۰۱۶م تا ۲۰۱۹م عضو شورای عالی برابری زنان و مردان در کشور فرانسه است. فعالیت‌های او در آژانس توسعۀ روابط بین‌فرهنگی شهروندی شامل مدیریت پروژه‌های پیشگیری از خشونت علیه زنان، آموزش و حمایت از زنان مهاجر و ترویج سکولاریسم در جوامع چندفرهنگی بوده است. شفیق در سال ۲۰۰۸م نیز به‌عنوان چهرۀ برتر گفت‌وگوی بین‌فرهنگی اروپا مورد تقدیر قرار گرفت.

آثار و نوشته‌ها

از مهم‌ترین آثار شهلا شفیق می‌توان به کتاب‌های «زنان زیر حجاب؛ چهرۀ قوانین اسلامی» (با همکاری فرهاد خسروخاور)، «توتالیتاریسم اسلامی؛ پندار یا واقعیت؟»، «اسلام سیاسی، جنسیت و جنس‌گونگی» و همچنین آثار ادبی مانند «جاده و مه» و «از آینه بپرس» اشاره کرد.

منابع

• «اسلام، جنس و جنسیت»، وب‌سایت شخصی شهلا شفیق، تاریخ بارگذاری: 13 می 2014م.
• «اسلام‌گرایی، انقلاب ایران و فمینیسم اسلامی»، وب‌سایت شخصی شهلا شفیق، تاریخ بارگذاری: 18 آپریل 2021م.
• «ایدئولوژی و لباس: حجاب و سیاست در گفت‌وگو با شهلا شفیق»، وب‌سایت شخصی شهلا شفیق، تاریخ بارگذاری: 1 نوامبر 2018م.
• «شهلا شفیق: با دفاع از خشونت نمی‌توان از آزادی دفاع کرد»، وب‌سایت شخصی شهلا شفیق، تاریخ بارگذاری: 27 ژانویه 2018م.
• «شهلا شفیق»، وب‌سایت شخصی شهلا شفیق، تاریخ بازدید: 22 آذر 1404ش.
• «کتاب‌ها»، وب‌سایت شخصی شهلا شفیق، تاریخ بازدید: 22 آذر 1404ش.
• «شهلا شفیق»، وب‌سایت نشر دنا، تاریخ بازدید: 23آذر 1404ش.
• «قدردانی فرانسه از سه دهه تلاش فکری و اجتماعی شهلا شفیق»، وب‌سایت rfi، تاریخ بارگذاری: 23 مارس 2017م.