شهلا شفیق

شهلا شفیق؛ جامعه‌شناس، نویسنده و پژوهشگر ایرانی‌.

شهلا شفیق، جامعه‌شناس، نویسنده و پژوهشگر ایرانیِ مقیم فرانسه است. حوزۀ تخصصی او بر تحلیل نظری و جامعه‌شناختی پیوند میان اسلام‌گرایی سیاسی، مناسبات جنسیتی و ساختارهای اجتماعی متمرکز است. او به‌دلیل فعالیت‌های علمی و مدنی، نشان لژیون دونوُر فرانسه را دریافت کرده و آثار متعددی در مسائل زنان، توتالیتاریسم و ادبیات منتشر کرده است.

زندگی‌نامه

والدین شفیق از مهاجرین آذری‌زبانی بودند و پس از تبعید پدر، مادر او به ایران بازگشت. شفیق در خانواده‌ای غیرمذهبی رشد کرد و هم‌زمان با انقلاب ۱۳۵۷ش، فعالیت سیاسی را آغاز کرد. پس از استقرار جمهوری اسلامی شفیق از ایران مهاجرت کرد و تجربه‌های او در چارچوب تحلیلی آثار او بازتاب یافت.
شفیق در سال ۲۰۰۹م، دکترای جامعه‌شناسی خود را از دانشگاه «دوفین پاریس» دریافت کرد. رسالۀ او با عنوان «اسلام سیاسی و جنسیت» موفق به دریافت جایزۀ بهترین پژوهش دانشگاهی روزنامۀ لوموند شد که از جوایز معتبر علمی در فرانسه به‌شمار می‌رود.

دیدگاه‌ها

محور اصلی اندیشه‌های شهلا شفیق، تحلیل سازوکارهای شناختی و اجتماعیِ نظام‌های ایدئولوژیک بر پایۀ تفکیک جنسیتی است.

• اسلام‌گرایی و نظام مردسالار: شفیق، اسلام‌گرایی سیاسی را ایدئولوژی‌ای مبتنی بر تفکیک جنسیتی و نظم مردسالارانه می‌داند که از شریعت برای تبیین نابرابری‌ها استفاده می‌کند.
  
• سکولاریسم: او سکولاریسم را چارچوبی حقوقی می‌داند که امکان تنظیم عقلانی مناسبات اجتماعی را فراهم می‌کند. شفیق، همچنین، خروج دین از عرصۀ قانون‌گذاری را شرط لازم برای تضمین آزادی عقیده و جلوگیری از سرکوب تنوع فکری در جامعه می‌داند.
  
• نقد فمینیسم اسلامی: به باور او، تلاش برای تحقق برابری جنسیتی در چارچوب متون دینی، به تقویت هویت‌های مذهبی و در نهایت بازتولید اسلام‌گرایی می‌انجامد. شفیق تأکید می‌کند که برابری جنسیتی تنها در بستر حقوقی و بر مبنای اصول فرادینی و جهان‌شمول امکان‌پذیر است.
  
• حجاب و عاملیت: او حجاب را در نظام‌های ایدئولوژیک تنها پوشش ندانسته بلکه آن را ابزاری نمادین در سامان‌دهی معرفتیِ هویت جمعی و تفکیک جنسیتی در فضای عمومی تحلیل می‌کند.
  
• حق اغواگری: در واکنش به مباحث پس از جنبش «می‌تو»، شفیق ضمن دفاع از «آزادی اغواگری دوطرفه»، آزار جنسی را پدیده‌ای مرتبط با سلطه و رابطۀ قدرت می‌داند که در آن فرد به «شیء» تقلیل یافته و رضایت متقابل وجود ندارد.

فعالیت‌ها و نقش‌ها

فعالیت‌های شفیق در دو حوزۀ فکری و مدنی متمرکز است. او به‌عنوان تحلیل‌گر در همایش‌ها و رسانه‌های بین‌المللی به بررسی وضعیت حقوق زنان و پیامدهای حاکمیت قوانین مذهبی می‌پردازد. در عرصۀ ادبی نیز با نگارش داستان و نمایشنامه، تجربه‌های تبعید، زندان و مهاجرت را بازنمایی کرده است. نقش او به‌عنوان رابط فرهنگی میان فضای فکری ایران و فرانسه، به‌ویژه در موضوعاتی چون لائیسیته و حقوق شهروندی، قابل توجه است.

اشتغال‌ها، مسئولیت‌ها و سمت‌ها

شهلا شفیق از سال ۲۰۰۴م تا ۲۰۱۴م با آژانس توسعۀ روابط بین‌فرهنگی شهروندی همکاری داشت و از سال ۲۰۱۶م تا ۲۰۱۹م عضو شورای عالی برابری زنان و مردان در کشور فرانسه است. فعالیت‌های او در آژانس توسعۀ روابط بین‌فرهنگی شهروندی شامل مدیریت پروژه‌های پیشگیری از خشونت علیه زنان، آموزش و حمایت از زنان مهاجر و ترویج سکولاریسم در جوامع چندفرهنگی بوده است. شفیق در سال ۲۰۰۸م نیز به‌عنوان چهرۀ برتر گفت‌وگوی بین‌فرهنگی اروپا مورد تقدیر قرار گرفت.

آثار و نوشته‌ها

از مهم‌ترین آثار شهلا شفیق می‌توان به کتاب‌های «زنان زیر حجاب؛ چهرۀ قوانین اسلامی» (با همکاری فرهاد خسروخاور)، «توتالیتاریسم اسلامی؛ پندار یا واقعیت؟»، «اسلام سیاسی، جنسیت و جنس‌گونگی» و همچنین آثار ادبی مانند «جاده و مه» و «از آینه بپرس» اشاره کرد.

منابع

• «اسلام، جنس و جنسیت»، وب‌سایت شخصی شهلا شفیق، تاریخ بارگذاری: 13 می 2014م.
• «اسلام‌گرایی، انقلاب ایران و فمینیسم اسلامی»، وب‌سایت شخصی شهلا شفیق، تاریخ بارگذاری: 18 آپریل 2021م.
• «ایدئولوژی و لباس: حجاب و سیاست در گفت‌وگو با شهلا شفیق»، وب‌سایت شخصی شهلا شفیق، تاریخ بارگذاری: 1 نوامبر 2018م.
• «شهلا شفیق: با دفاع از خشونت نمی‌توان از آزادی دفاع کرد»، وب‌سایت شخصی شهلا شفیق، تاریخ بارگذاری: 27 ژانویه 2018م.
• «شهلا شفیق»، وب‌سایت شخصی شهلا شفیق، تاریخ بازدید: 22 آذر 1404ش.
• «کتاب‌ها»، وب‌سایت شخصی شهلا شفیق، تاریخ بازدید: 22 آذر 1404ش.
• «قدردانی فرانسه از سه دهه تلاش فکری و اجتماعی شهلا شفیق»، وب‌سایت rfi، تاریخ بارگذاری: 23 مارس 2017م.